Αγρίνιον

Άρθρο του
Θεοδ. Α.  Χαβέλλα* στο περιοδικό του
Συλλόγου Κυριών 
«ΕΡΓΑΝΗ ΑΘΗΝΑ», τον Οκτώβριο  του 1899.
 

Ως και αυτό το όνομα δηλοί, το Αγρίνιον ην πόλις αρχαιοτάτη, λαβούσα το όνομα εκ του Αιτωλικού ήρωος Αγρίου, υιού του Πορθάονος, του βασιλεύοντος εν Πλευρώνι, κτισθείσα δε μάλλον προς τιμήν του πατρός υπό των υιών του Αγρίου, καθ’ ην εποχήν ούτοι εκδιωχθέντες υπό του Ανδραίμονος γαμβρού του Οινέως διεσκεδάσθησαν μετά των περί αυτούς αλλαχού της Αιτωλίας και εις Ακαρνανίαν, διό και κατά την γνώμην των νεωτέρων δέον να συγκαταριθμηθή μεταξύ των επιφανεστάτων Αιτωλικών πόλεων. «Quo maiori iure haec nobilis simis Aetoliae urbibus adnumeranda».

Αγρίνιο-1897

Και εν όσω μεν ήκμαζον αι δύο μεγάλαι πόλεις Καλυδών και Πλευρών, αύται απερρόφουν άπασαν την Αιτωλικήν ύπαρξιν και υπεροχήν, και εν αυταίς συνωψίζετο άπασα σχεδόν η των Αιτωλών ιστορία.

 Ότε όμως η Πλευρών εξέλιπε καταστραφείσα, η Αιτωλική δραστικότης ήρξατο να αναφαίνηται εν άλλη τινί μεσογειοτέρα πόλει, ήτις εκαλείτο Θέρμον, και ήτις απετέλει το κέντρον της Αιτωλικής ενότητος.
 Ότε δε η μεν Καλυδών κατέπεσεν αποβαλούσα την παλαιάν εύκλειαν, το δε Θέρμον ηρημώθη υπό Φιλίππου του Γ’, ήρξατο να αναφαίνηται το Αγρίνιον ως πόλις δρώσα, ένεκα των προς τους Ακαρνάνας πολέμων των Αιτωλών. Δια τον λόγον δε τούτον ούτε ο ιστορικός Θουκυδίδης, ούτε άλλος τις των ιστορικών των ου πολύ αυτού απεχόντων ποείται μνείαν περί Αγρινίου.
Εκ του ιστορικού Διοδώρου εξάγομεν ότι το 3 έτος της 116 Ολυμπιάδος, ήτοι το 315 π.Χ., το Αγρίνιον υπήρχεν ως πόλις, αλλ’ ως φαίνεται, μικρά και ταπεινή. Λέγει δηλ. ο Διόδωρος ότι Κάσσανδρος ο των Μακεδόνων βασιλεύς θέλων να ανάψη έτι μάλλον την πυρκαϊάν μεταξύ των Αιτωλών και Ακαρνάνων, καθ’ όσον οι Αιτωλοί συνεμάχουν τω Αντιγόνω, ήλθεν εις την Αιτωλίαν και συναθροίσας τους Ακαρνάνας παρά τον Καμπύλον (Αγαληνόν) ποταμόν, παρώτρυνεν αυτούς να συνοικισθώσιν εις ολίγας πόλεις, ίνα δύνανται να βοηθώσιν αλλήλους, οσάκις ανάγκη απαιτεί τούτο, ειπών αυτοίς πολλά και διάφορα, οι δε Ακαρνάνες πεισθέντες εις τας προτροπάς του Κασσάνδρου, οι πλείστοι μεν συνώκησαν εις την Στράτον, ήτις τότε ήτο πόλις μεγάλη και δυνατωτάτη, άλλοι δε συνήλθον εις την Σαυρίαν (Παληομάνινα νυν), και
οι καλούμενοι Δωριείς μετ’ άλλων Ακαρνάνων τη συμπράξει και συνδρομή των Μακεδόνων διαβάντες τον Αχελώον κατέλαβον το Αγρίνιον, εκ δε της περιστάσεως ταύτης καθίσταται πρώτην ήδη φοράν γνωστόν εν τη ιστορία το Αγρίνιον.

Αγρίνιο-1897

Το Αγρίνιον έκειτο εν Αιτωλία και ουχί εν Ακαρνανία, ελέγετο δε πόλις Ακαρνάνων, καθ’ όσον κατείχετο υπό των Ακαρνάνων, ως και η Ακαρνανική Στράτος εκαλείτο Αιτωλική, καθ΄όσον αύτη κατείχετο υπό των Αιτωλών.  Ο δε Άγγλος αρχαιολόγος Ληκ θέλων να συμβιβάση την υπό των Δωριέων κατάληψην του Αγρινίου, φρονεί ότι και το Δώριον ή Δόριον, όπερ ην η πρώτη κατοικία των Δωριέων, έκειτο εν τη αριστερά όχθη του Αχελώου απέναντι της Στράτου, ήτις όμως γνώμη αντικρουομένη παρ’ άλλων, θεωρείται ανυπόστατος. Τω άγγλω  δε αρχαιολόγω συμφρονών και ο την ιστορίαν του Ελληνισμού γράψας Δρόϋσεν «Souria et Agrinion en face de Stratos» τοποθετεί και την Σαυρίαν εις την αριστεράν όχθη του Αχελώου αλλά και γνώμη αύτη καθ’ α εκ των παλαιών εξάγεται, και καθ’ α ο περί Ακαρνάνων γράψας  Oberhumer φρονεί δεν είναι καθόλου αληθής.

Τινές των νεωτέρων φρονούσιν ότι το Αγρίνιον έκειτο εις τα όρια των Αγραίων περί την Τατάρναν και εις πολλών μιλίων απόστασιν. Κατά τον ιστορικόν όμως Πολύβιον περιγράφοντα την πορείαν, ην Φίλιππος ο Μακεδών εποιήσατο προς ανεύρεσιν του Θέρμου, το Αγρίνιον έκειτο εν τη δεξιά όχθη του Αχελώου, του προς βορράν βλέποντος, καθ’ όσον ούτος διαβάς τον Αχελώον απέλιπεν εκ μεν ευωνύμων την Στράτον, το Αγρίνιον και τους Θεστιείς, εκ δε δεξιών την Κωνώπην, την Λυσιμαχίαν, το Τριχόνιον κτλ. Εντεύθεν όμως καταφαίνεται ότι ταύτα έκειντο απέναντι της Στράτου και κατ’ ευθείαν τινα γραμμήν προς ανατολάς, σύναμα δε πλησίον αλλήλων, και ουχί εις απόκεντρον μέρος και εις πολλών μιλίων απόστασιν.
Εν τοις ελληνικοίς ανεκδότοις Σάθα η λέξις Blecova εξηγείται δια της λέξεως Βραχώριον εντεύθεν δε παρασυρθέντες τινές ενόμισαν ότι το αρχαίον Αγρίνιον έκειτο, ένθα κείται νυν το χωρίον Βλοχός. (Λεξικ. Εγκυκλοπ. Πολίτου εν λ. Βλοχός) .
 Και περί μεν του ονόματος Βλοχός, ως εν παρόδω λέγομεν ότι τούτο ήδη από του μέσου αιώνος εδόθη εις τον τόπον, και ότι κατά μεν τον Ληκ είναι Σλαβικής καταγωγής, κατά δε τον Γάλλον περιηγητήν Πουκεβίλ τον ενασμενιζόμενον εις τας εγχωρίους παραγωγάς, ότι παράγεται εκ του ελληνικού «υλώχος» ή «υλώδης».
Ότι όμως δεν έκειτο ενταύθα το Αγρίνιον γίγνεται καταφανές εκ των εξής. Και πρώτον μεν κείμενον εν η θέσει κείται το χωρίον Βλοχός δεν κείται απέναντι της Στράτου, δεύτερον δε η διά παμεγγίστου φρουρίου οχύρωσις του τόπου τούτου και το απόκρημνον αυτού, όπερ καθίστα τον τόπον απόρθητον, κατά δίκαιον λόγον αποδίδεται υπό των νεωτέρων εις το Θέρμον.
Αν δε από των νυν ενεργουμένων ανασκαφών αποδειχθή το εναντίον, αναμφιβόλως ο Βλοχός δέον να αποδοθή εις την αρχαιοτάτην των Θεστιέων πόλιν Θεστίαν, την από του αρχαιοτάτου ήρωος Θεστίου
την επωνυμίαν λαβούσαν.
Καθ’ α λοιπόν εκ τε του Πολυβίου και του Διοδώρου και εκ των νεωτέρων εξάγεται, το Αγρίνιον έκειτο ακριβώς απέναντι της περιωνύμου των Ακαρνάνων πόλεως Στράτου, ολίγον τι απώτερον της δεξιάς όχθης του Αχελώου του προς βορράν βλέποντος, παρά το χωρίον Σπολάιτα, ένθα ίχνη ενιαχού δε και ερείπεια τείχους αρχαιοτάτου ανευρέθησαν, την δε γνώμην ημών ταύτην υποστηρίζουσι και οι επιφανέστεροι των νεωτέρων αρχαιολόγων. (Γεωγραφ. Χάρτης Κίπερτ και Κουρτίου). Υπέστη όμως και
αύτη η πόλις την ερήμωσιν και τον εξανδραποδισμόν του Αυγούστου, και την παντελή καταστροφήν των επιδραμόντων βαρβάρων.
Το αρχαίον Αγρίνιον κατασκαφθέν δεν ανηγέρθη πλέον, καθ’ όσον οι κάτοικοι των πεδινών μερών αποφεύγοντες τας αλλεπαλλήλους επιδρομάς κατέφευγον εις μέρη ορεινά και απόκεντρα. Επί της αυτοκρατορίας όμως Αλεξίου του Κομνηνού, εις ην υπήγετο και η Αιτωλία μετά της Ακαρνανίας, και επί της θυγατρός αυτού Άννης σχετική τις ησυχία επεκράτησε καθ’ άπαντα τούτον τον τόπον, οι δε τα κρυσφύγετα κατοικούντες συνεσπειρώθησαν εις τας πεδιάδας και απετέλεσαν χωρία τινά και κώμας. Εκ δε των επισημοτέρων κωμών της εποχής ταύτης (1100 μ. Χ.) ην και η του χρόνου προϊόντος χώρα μεγάλη καταστάσα, ήτις καίτοι κατεστραμμένη και μέχρι του νυν διασώζει την επωνυμίαν  «Μεγάλη
Χώρα».

Περί της μεγάλης ταύτης χώρας, ουδείς ιστορικός εκ των σωζομένων αναφέρει τι, αν δεν υπήρξαν συγγραφείς Αιτωλοί, όπερ ουδόλως απίθανον, δυστυχώς ουδείς διεσώθη μέχρις ημών.

Αληθές δε είναι, ότι τα κειμήλια ταύτα των προγόνων μας ου μόνον αι επιδρομαί και καταδρομαί των ξένων εθνών, αλλά και αυτή η απαιδευσία των Ελλήνων αρματωλών εξηφάνισεν, αφαιρούσα ταύτα εκ των Μονών και χρησιμοποιούσα εις φυσίγγια.
Ιστορικώς όμως βέβαιον είναι, ότι η Αιτωλία και πολλώ μάλλον τα πεδινά αυτής μέρη υπέστησαν τον εξανδραποδισμόν και την ερήμωσιν των Νορμανδών, κατεκτήθησαν και ελεηλατήθησαν αλλεπαλλήλως υπό των Βενετών και άλλων, και τέλος κατεκάησαν και κατεσκάφησαν υπό των ξένων κατακτητών, η δε μεγάλη χώρα υποστάσα και αύτη τας καταστροφάς ταύτας, διασώζει ήδη το όνομα και τα ερείπια της καταστροφής επί μεγάλης εκτάσεως γης, εκ δε των αρχαίων αυτής οικοδομημάτων ημικατεστραμμένος διασώζεται ο υπό της Άννης οικοδομηθείς ναός της Θεοτόκου (το 1100 μ.Χ.), ως εκ τινος ημιεφθαρμένης επιγραφής προ εικοσαετίας παρ’ εμού εξηκριβώθη.
Κατακτηθείσα δε η χώρα αύτη υπό των ξένων μετωνομάσθη Ζαπάντι, και κατωκήθη υπ’ αυτών και μόνων, ως τα κατηρειπωμένα τουρκικά τεμένη δεικνύουσιν, άπας δε ο λοιπός της πόλεως πληθυσμός μετά των αναμίξ βιούντων Αιτωλών, Ακαρνάνων, Ηπειρωτών, Εβραίων και άλλων τραπέντες ολίγον τι υψηλότερον προς ανατολάς έκτισαν νέαν πόλιν εις τας υπωρείας σειράς τινος βουνών, ένθα χείμαρρος
μέγας διήρχετο, και πλάτανοι υψιτενείς εσκίαζον τον τόπον και η οποία ως μεν τινες φρονούσιν εκ του λιθώδους μέρους και των υπερκειμένων βράχων ωνομάσθη Βραχώριον, ένθα και πόλις αρχαιοτάτη κατά την γνώμην τινών υπήρχεν, ως δε αρχαία παράδοσις μέχρις ημών διασωθείσα, εκ της εκεί υπαρχούσης κατοικίας των Βλάχων, Βλαχοχώρι, Βλαχώρι και Βραχώρι επωνομάσθη.
 Ότε δε δια της συνθήκης του Κάρλοβιτς το 1609 μ.Χ. παρεδόθη η σατραπεία του Καρόλου, ή τουρκιστί το Κάρλιλι, εις τους Οθωμανούς, το Βραχώριον κατέστη πρωτεύουσα του Σαντζακίου του Κάρλιλι, ένθα ήδρευεν ο πολιτικός άρχων ή Διοικητής Μουσαλίμ Κάρελι, ος κατά τύπον μεν ην εξηρτημένος, υπείκων εις τον Μουτασερίφην του Σαντζακίου του Νεγρεπόντε (Ευβοίας), κυρίως όμως πληρώσας το παρά των κατοίκων ληφθέν δόσιμον εις την μητέρα του Σουλτάνου Δελιδέ, κατέστη εντελώς ανεξάρτητος, διοριζόμενος μεν απ’ ευθείας υπό του Σουλτάνου,  αναγνωριζόμενος δε κατά τύπον υπό του Μουτασερίφου.
Αποκατασταθείσης δε της τάξεως αποκατεστάθη και η λοιπή τουρκική διοίκησις δια των αρχών Μουχτή,
Καδδή και άλλων, και εξησφαλίσθη το ορθόδοξον στοιχείον διά της εκκλησιαστικής διοικήσεως, ήτις μετείχε και πολιτικής και δικαστικής εξουσίας, και ης προΐστατο ο εν Άρτη Μητροπολίτης, διοικών απ’ ευθείας και δια των απανταχού επισκόπων. Επέκεινα δε των δύο αιώνων ζήσαντες οι καλούμενοι ραγιάδες μετά των Τούρκων εθεωρούντο ήδη ως αδελφοί.
Οι Τούρκοι απομαθόντες πλέον την τουρκικήν γλώσσαν ελληνιστί διελέγοντο μετά των συνοίκων, φύλακες δε άγρυπνοι των αυστηρών ηθών ετιμώρουν αμειλίκτως ου μόνον τας παρεκτροπάς των ηθών, αλλά και αυτήν την κλοπήν μιάς όρνιθος δια κρεμάστρας, μετεχειρίζοντο δε τους πιστούς και ησύχους ου μόνον ως συνεργάτας των ιδίων καταστημάτων, αλλά και ως καλλιεργητάς και επιστάτας των κτημάτων των.
 Τω 1770 μ.Χ. εξηγέρθη ανταρσία, καθ’ ην το Βραχώριον επολιορκήθη στενώς, όπερ πάλιν μετά την κατεύνασιν αυτής κατέστη το κέντρον του κατά ξηράν εμπορίου, καθ’ όσον οι Εβραίοι, οίτινες απετέλουν ιδιαιτέραν συνοικίαν (Εβραίικος Μαχαλάς), οι εκ Δελβίνου και άλλων της Ηπείρου μερών μετά των εντοπίων εμπορευόμενοι κατά ξηράν μεν μετά της Λαμίας, Υπάτης, Δαδίου, Αργυροκάστρου και Αυλώνος, κατά θάλασσαν δε μετά των Πατρών και της Κερκύρας απετέλουν το Αγρίνιον κέντρον εμπορικόν.
Από του πρώτου εν Βραχωρίω πολιτικού άρχοντος Αλάμπεη, όστις, ως η παράδοσις διέσωσε, και φιλέλλην ην και εξ Ελλήνων είλκε το γένος, το Βραχώριον ηυτύχει υπό την διοίκησιν των Αλαμπέηδων, αλλά το 1804 μετέπεσεν εις την εξουσίαν του Αλή Πασσά, και τότε άλλαι εξωτερικαί ενέργειαι εξαπατώσαι τον Αλήν απέδωκαν εις τον τόπον μεγαλειτέρας ελευθερίας, αλλ’ η ανωτάτη διοίκησις απέρρεεν από του Αλή εδρεύοντος εν Ιωαννίνοις.
Επήλθεν είτα νέα φάσις πραγμάτων, ότε συνέστη εν Βραχωρίω η πρώτη προσωρινή διοίκησις, ης μέλη εξελέγησαν υπό των προκρίτων ο Πάνος Γαλάνης ή Μεγαπάνος, ο Γεώργιος Μαυρομμάτης, ο Χρηστάκης Στάικος, ο Αναγνώστης Καραγιάννης, ο Αντώνιος Αναστασίου, ο Ιωάννης Τρικούπης, ο Γεώργιος Καναβός και ο Αναγνώστης Αθανασίου, μέλος δε επίτιμον ο Γεώργιος Βαρνακιώτης, όστις και εξελέχθη υπ’ αυτής στρατηγός της Δυτικής Ελλάδος. Αλλ’ η προσωρινή αύτη διοίκησις επεσκιάσθη και κατηργήθη, αφ’ ότου ελθόντος του Μαυροκορδάτου εν Μεσολογγίω συνέστη υπό την προεδρείαν αυτού νέα και ανωτάτη διοίκησις.
 Έκτοτε δε, και μάλιστα μετά την πυρπόλησιν της πόλεως, οι κάτοικοι τας μεν οικογενείας μετεβίβασαν αλλαχού, ήτοι τας πλείστας μεν εις τας υπό την Αγγλικήν προστασίαν νήσους Ιθάκην, Κάλαμον και Κέρκυραν, ολίγας δε εις τα απόκεντρα και υψηλά χωρία των Κραββάρων και περί τας 40 οικογενείας εν νήσω τινί της Λυσιμαχίας Λίμνης Λάμπρα λεγομένη, αυτοί δε διεσπάρησαν αλλαχού εκτός ευαρίθμων εμπορευομένων εν τοις Ιονίοις νήσοις, μέχρις ου πάλιν επανελθόντες συνώκισαν μετά πανσπερμίας
Σουλιωτών, Ηπειρωτών και άλλων το Βραχώριον και απετέλεσαν πολίχνην αμόρφωτον διοικουμένην υπό Δημογεροντίας και υπό το δίκαιον του ισχυροτέρου, εωσότου επελθούσης της βασιλείας η διοίκησις εκανονίσθη επί το τελειότερον δια της διαιρέσεως των δήμων και της εκλογής των Δημάρχων, η δε πόλις εδείκνυε μεν τάσιν προς την πρόοδον, προσέκρουεν όμως αφ’ ενός μεν εις την έλλειψιν της συγκοινωνίας, αφ’ ετέρου δε εις την πληθώραν της ληστείας και την εσωτερική κακουργίαν,  υποστηριζομένην προ πάντων και υπό των εν τω τόπω αναπτυχθεισών φατριών. Έκτοτε δε δοθέντων των παλαιών ονομάτων εις τας ελληνικάς πόλεις, το Βραχώριον μετωνομάσθη Αγρίνιον εκ της γειτονικής και κατεσκαμμένης πόλεως Αγρινίου.
Το νέον λοιπόν Αγρίνιον κείται επί την κατωφέρειαν υπωρείας βουνοσειράς τινος παραφυάδος του Παναιτωλικού όρους, εκτεινόμενον επί την εύφορον και καπνόφυτον ως τα πολλά πεδιάδα, την κατά τους Γεωλόγους κεκαλυμμένην το παλαιόν υπό υδάτων, και απέχουσαν δύο μεν ώρας από της συμβολής της Τριχωνίδος και Λυσιμαχίας Λίμνης, ένθα και αι 366 γέφυραι υπάρχουσι, Γεφύρια του Αλάμπεη καλούμενα, μίαν δε ώραν από της Λυσιμαχίας προς το μέρος ένθα νυν τα νέα του Μουρστιάνου λουτρά αντικρύζουσι. Κατοικούμενον δε από 7 χιλιάδων κατοίκων είναι πρωτεύουσα Δήμου, συγκειμένη εκ της πόλεως Αγρινίου και των χωρίων Δοκιμίου, Πλατάνου, Καλυβίων, Ζαπαντίου, Σπολαΐτας, Σμολιάνων και Βελιόστης.
Το νέον Αγρίνιον, εφαρμοσθέντος του σχεδίου, κατέστη πόλις ωραία, έχουσα ωραίας πλατείας, λαμπράς οδούς και ωραίας οικοδομάς, διενεργεί δε το μέγιστον κατά ξηράν εμπόριον και συνδέεται δι’ αμαξιτών οδών ανατολάς μεν μετά της Παμφίας και των Κραβάρων, προς δυσμάς δε μετά του Καρβασαρά και του Βάλτου, και δι’ ιδιαιτέρας αμαξιτής οδού μετά του χωρίου Καλυβίων και της πλησιοχώρου Ακαρνανίας και προς μεσημβρίαν μετά της Μακρυνείας και των πόλεων Αιτωλικού και Μεσολογγίου, μεθ’ ων προ δεκαετίας σχεδόν και διά σιδηροδρόμου συνεδέθη.
 Έχει δε το Αγρίνιον δύο δημοτικά σχολεία των αρρένων και εν των θηλέων, εν σχολείον ελληνικόν μετά τριών τάξεων και εν δημοτικόν Γυμνάσιον μονοτάξιον, προς δε Ειρηνοδικείον, Ταμείον, Υποθηκοφυλακείον, Ταχυδρομείον και Τηλεγραφείον, τη αόκνω δε συνεργασία φιλοτίμων και φιλομούσων ανδρών απέκτησε και Γυμναστικόν σύλλογον και ωραίαν Μουσικήν.
 Εκτός δε της ποικίλης παραγωγής του τόπου, δι ης εισάγεται αρκετόν χρήμα εν Αγρινίω, η σπουδαιοτέρα και μάλλον προσοδοφόρος είναι αι ωραίαι ελαίαι και ο περίφημος καπνός του Αγρινίου.
*ΘΕΟΔ. Α. ΧΑΒΕΛΑΣ   1840-1912

 

*Θεόδ. Α. Χαβέλας

Φιλόλογος-Νομικός-συγγραφέας-Δημοσιογράφος-Εκδότης Εφημερίδων.
 Σημαντικά ιστορικά έργα του:
– Ιστορία των Αιτωλών από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του 1829, Έκδοση 1883

– Η μεγάλη ιστορία Ηπείρου και Αλβανίας : Τα καθέκαστα του έργου- και παν ό,τι μέχρι τούδε επετέλεσεν ο “Πύρρος”, Έκδοση 1905

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΕΔΩ: 
 

 

 
 
 
Πηγή φωτογραφιών:
  •  “Aetolia Its Geography” by William John Woodhouse- published 1897

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΑΝΑΡΤΗΣΗΣ ΕΙΝΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ Η ΑΝΑΦΟΡΑ ΠΗΓΗΣ.


Share

 

~Αγρίνιο…Γλυκές Μνήμες~

Loading

Visited 10 times, 1 visit(s) today