ΟΙ ΑΡΧΑΙΕΣ ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΙΕΣ
Οι αρχαίες Συµπολιτείες ήταν µία µορφή κρατικής οργάνωσης που για πρώτη φορά συναντάται στην ελληνική αρχαιότητα. Αιτία συγκρότησης των συµπολιτειών ήταν η αποδυνάµωση των πόλεων – κρατών και η ανάγκη άµυνας.
Ιδιαίτερα από τα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ. η Αιτωλική και η Αχαϊκή Συμπολιτεία διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις στον ελληνικό χώρο.
Βασικά τους χαρακτηριστικά τους ήταν η ισοτιµία και η αυτονοµία των µελών τους.
Υπήρχε µία κεντρική κυβέρνηση από τους αντιπροσώπους των πόλεων που απάρτιζαν την συμπολιτεία και τα εδάφη του οµοσπονδιακού κράτους διαιρούνταν σε επιµέρους γεωγραφικές ενότητες. Κάθε πόλη είχε τους δικούς της θεσµούς που συνυπήρχαν µε αυτούς της κεντρικής κυβέρνησης.
Σηµαντικότερες συµπολιτείες ήταν το Βοιωτικό κοινό, η Αιτωλική Συµπολιτεία και η Αχαϊκή Συµπολιτεία.
Η Αιτωλική Συμπολιτεία εμφανίζεται σε επιγραφές τον 4ο π.Χ. αιώνα (367 π.Χ.). Λειτούργησε για περίπου 200 χρόνια, από την ίδρυσή της μέχρι την απορρόφηση της από το ρωμαϊκό κράτος, το 168 π.Χ. Κέντρο της ήταν το Θέρµο.
Αν και καταγράφεται ιστορικά ότι το “έθνος” των Αιτωλών ήταν ήδη από τα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ.
οργανωμένο πολιτειακά σε κώμες, δηλαδή σε διάσπαρτους ατείχιστους οικισμούς, εντούτοις, το «Κοινό των Αιτωλών» έλαβε συγκεκριμένη μορφή γύρω στο 370 π.Χ., ως συμμαχία που είχε στόχο την αντίσταση στην αυξανόμενη ισχύ των Βοιωτών και της Θήβας μετά τη μάχη στα Λεύκτρα (371 π.Χ.), και κατόπιν, έναντι της Μακεδονίας του Φίλιππου του Β’ και των διαδόχων του, και δευτερευόντως έναντι της Αχαϊκής Συμπολιτείας.
Τον 3ο αιώνα π.Χ., μετά την απόκρουση των γαλατικών επιδρομών (279 π.Χ.) και την ανάληψη της προστασίας του μαντείου των Δελφών, το «Κοινό των Αιτωλών» εξελίχθηκε στην «Αιτωλική συμπολιτεία» και εδραιώθηκε ως αντίπαλος πόλος κυρίως απέναντι στη Μακεδονία, καθώς επίσης την Αχαϊκή Συμπολιτεία και τις λοιπές πόλεις – κράτη της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Περί τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. οι συνασπισμένοι και δυνατοί Αιτωλοί αρχίζουν την ανοδική τους πορεία στο ελληνικό πολιτικό σκηνικό, αποσπούν την Καλυδώνα από τους Αχαιούς, προσαρτούν τη Ναύπακτο (338 π.Χ.) και τους Οινιάδες (330 π.Χ.), ενώ το 323 π.Χ. συμμαχούν με τους Αθηναίους και τους άλλους Έλληνες και συμμετέχουν στο Λαμιακό πόλεμο κατά των Μακεδόνων.
Μεταξύ 301-298 π.Χ. θα προσαρτήσουν τους Δελφούς (Φθιώτιδα) και πόλεις στην Λοκρίδα, Μαλίδα, Φωκίδα, Ακαρνανία, τη Θεσσαλία και τους Δόλοπες.
Μια από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές επιτυχίες της ήταν η απόκρουση της γαλατικής επιδρομής του 279 π.Χ., που ανάγκασε τους επιζώντες Γαλάτες να εγκαταλείψουν την Ελλάδα, να εισβάλλουν στην Μικρά Ασία όπου νικήθηκαν οριστικά από το βασίλειο της Περγάμου.
Μετά από αυτό οι Αιτωλοί μετατράπηκαν στην μεγαλύτερη δύναμη στον Ελλαδικό χώρο, τουλάχιστον μέχρι το 220 π.Χ. οπότε και αρχίζει ο Συμμαχικός Πόλεμος.
Κατά τη διάρκεια αυτού, η Αιτωλική Συμπολιτεία βάλλεται ταυτόχρονα από την Αχαϊκή Συμπολιτεία, τους
Μακεδόνες, τους Ηπειρώτες, τους Θεσσαλούς, τους Βοιωτούς, τους Φωκείς και τους Ακαρνάνες. Αποτέλεσμα αυτής της οργανωμένης επίθεσης ήταν και η καταστροφή του Θέρμου από τον Φίλιππο τον Ε΄ το 218 π.Χ.
Το 189 π.Χ. με τη σύναψη της Αιτωλο-ρωμαϊκής συνθήκης ειρήνης, υπογράφεται και η «ληξιαρχική
πράξη» του τέλους της Αιτωλικής Συμπολιτείας. Έκτοτε ο πληθυσμός της Αιτωλίας μειώνεται κι εξαθλιώνεται από τους συνεχείς πολέμους και τις ληστρικές επιδρομές. Άλλοι Αιτωλοί γίνονται δούλοι και άλλοι μισθοφόροι των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο.
Το 31 π.Χ., μετά τη ναυμαχία στο Άκτιο, οι κάτοικοι των Ακαρνανικών πόλεων, αλλά και πολλοί Αιτωλοί μετοικίζουν αναγκαστικά από τον Αύγουστο στην νεοϊδρυθείσα Νικόπολη. Τελικά το 20 π.Χ. ολόκληρη η Αιτωλία υπάγεται στην Ρωμαϊκή «επαρχία της Αχαΐας».
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ-ΣΥΝΕΛΕΥΣΕΙΣ
Η Αιτωλική Συμπολιτεία διέθετε δυο κύρια θεσμικά όργανα:
Α. Την εκκλησία του δήμου ή συνέλευση, που συνέρχονταν δυο φορές το χρόνο, μια φορά πριν τον χειμώνα στο Θέρμο και τη δεύτερη, την άνοιξη εκ
περιτροπής σε μια από τις άλλες πόλεις της Συμπολιτείας. Στην εκκλησία, που ουσιαστικά αποτελούσε μια παναιτωλική εθνοσυνέλευση, συμμετείχε όποιος πολίτης όποιας πόλης-μέλους το επιθυμούσε, με δικαίωμα ψήφου.
Εκεί λαμβάνονταν με ψηφοφορία οι βασικές αποφάσεις για μείζονα θέματα πολιτικής στο επίπεδο της ομοσπονδίας.
Η εκκλησία ακολουθούσε το πρότυπο άμεσης δημοκρατίας όπως εφαρμόζονταν ήδη από τον 5ο π.Χ. αιώνα στις δημοκρατικές πόλεις-κράτη, οι αποφάσεις δηλαδή για ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, (πόλεμος, ειρήνη, αποδοχή νέων μελών) η κατανομή του προϋπολογισμού, η φορολογία κλπ. λαμβάνονταν συλλογικά σε δυο «παναιτωλικές συνελεύσεις», μια στην πρωτεύουσα Θέρμο ( Θερμικά) και μια ανακυκλικά σε οποιαδήποτε άλλη πόλη-κράτος-μέλος της Συμπολιτείας (Παναιτωλικά).
Β. Το δεύτερο κύριο δημοκρατικό όργανο της Συμπολιτείας ήταν το ομοσπονδιακό συμβούλιο ή συνέδριο όπου συμμετείχαν αιρετοί αντιπρόσωποι από τις πόλεις-κράτη λαμβάνοντας υπ’ όψη
πληθυσμιακά κριτήρια.
«Τα Θερµικά»
Αµέσως µετά τη φθινοπωρινή ισηµερία, όταν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις είχαν περατωθεί, η αιτωλική συνέλευση συνερχόταν στο Θέρµο και αυτές οι ετήσιες τακτικές σύνοδοι αποκαλούνταν «Τα Θερµικά».
Τα «Θερµικά», είχαν πολιτικό, θρησκευτικό και γενικότερα πανηγυριώτικο χαρακτήρα.
Στη σύνοδο των «Θερµικών» η αιτωλική συνέλευση µε άµεση και καθολική ψηφοφορία εξέλεγε τους άρχοντες της Συµπολιτείας. Επίσης ενέκρινε ή απέρριπτε τις αποφάσεις τους σχετικά µε θέµατα
εσωτερικής ή εξωτερικής πολιτικής και ψήφιζε τους νόµους.
«Τα Παναιτωλικά»
Οι ετήσιες τακτικές σύνοδοι της άνοιξης , που αποκαλούνταν «Τα Παναιτωλικά», πραγµατοποιούνταν σε
διαφορετικές πόλεις της Συµπολιτείας και είχε θεσµοθετηθεί ώστε πολλές φορές να συµπίπτει η σύνοδος της Συνέλευσης και η συγκέντρωση του στρατού για την επερχόµενη εκστρατεία.
Εκτός όµως των τακτικών ετήσιων συνόδων πραγµατοποιούνταν και έκτακτες Συνελεύσεις, αλλά µόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως όταν επρόκειτο εκτάκτως η Συµπολιτεία να αποφασίσει την κήρυξη πολέµου ή τη σύναψη ειρήνης µε άλλα κράτη.
ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΙΤΩΛΙΚΗΣ ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΙΑΣ
Τα βασικά χαρακτηριστικά της Αιτωλικής Συμπολιτείας ήταν:
• η Αυτονοµία των µελών της,
• η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Άµυνα,
• η Ισοπολιτεία, που αποσκοπούσε στη σύσφιξη των δεσµών των κρατών τα οποία δεν ήταν πλήρη µέλη της καθώς και στην προστασία των φίλων τους χωρίς την ένταξή τους στη συµπολιτεία µε την παροχή ασφάλειας και ίσων πολιτικών δικαιωµάτων,
• η Ασυλία, που ήταν νοµική κατασφάλιση του δικαιώµατος κατά της αυθαίρετης σύλησης των ατόµων και της διαρπαγής των αγαθών τους,
• η Προξενία, που ήταν κάτι σαν τον σηµερινό αντιπρόσωπο ενός ξένου κράτους σε µια πόλη,
• η Επιγαµία, δηλαδή το δικαίωµα σύναψης γάµου µεταξύ δύο ετερόφυλων από οποιαδήποτε πόλη της
συµπολιτείας,
• η Έγκτηση, δηλαδή το δικαίωµα απόκτησης γης και κατοικίας οπουδήποτε της αιτωλικής επικράτειας
• το κοινό Νόµισµα και
• οι γραπτοί Νόµοι, οι οποίοι µετά την ψήφισή τους στις συνελεύσεις, αποτυπώνονταν σε επιγραφές σε µαρµάρινες πλάκες.
Ως προς την νομισματική πολιτική της συμπολιτείας, αυτή χαρακτηρίζονταν από την παράλληλη χρήση τοπικών και ομοσπονδιακών νομισμάτων τα οποία κατασκευάζονταν για να διευκολύνουν τις οικονομικές συναλλαγές σε νομισματοκοπεία των πόλεων-κρατών.
Επί παραδείγματι, από την αρχαιολογική έρευνα έχουν πιστοποιηθεί ομοσπονδιακά νομίσματα που
χρησιμοποιούνταν την περίοδο 279-146 π.Χ. και έφεραν συνήθως μια καθήμενη αιτωλική φιγούρα με περιγραφή “ΑΙΤΩΛΩΝ” που υποδηλώνει τη χρήση τους ως ομοσπονδιακά, ενώ υπήρχαν από ότι φαίνεται και τοπικά νομίσματα, παρόμοια με τα ομοσπονδιακά, που βρέθηκαν στις πόλεις Άμφισσα, Απολλωνία, Οίτη, Θρόνιο κλπ.
Άρα πρέπει να υπήρχαν περισσότερα από ένα νομισματοκοπεία και στην πρωτεύουσα αλλά και σε άλλες πόλεις.
 |
| Ομοσπονδιακό τετράδραχμο (220-218 π.Χ.). Εικονίζεται κεφαλή με επικάλυψη δέρματος λέοντος του Ηρακλή. Στην ανάποδη πλευρά παρουσιάζεται ο Αιτωλός να κρατά δόρυ και ξίφος. Η επιγραφή “ΑΙΤΩΛΩΝ” υποδηλώνει την ομοσπονδιακή ταυτότητα του νομίσματος. |
ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΗΣ ΑΙΤΩΛΙΚΗΣ ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΙΑΣ
Τα όργανα της Αιτωλικής Συµπολιτείας εκλεγόντουσαν µε καθολική ψηφοφορία στην αιτωλική Συνέλευση και ήταν:
• Ο Στρατηγός: Είναι ο ανώτατος στρατιωτικός και πολιτικός άρχοντας της Συµπολιτείας και η θητεία του διαρκούσε ένα χρόνο. παίζει πρωτεύοντα ρόλο στις εσωτερικές και εξωτερικές υποθέσεις.
• Ο Ίππαρχος: Δεύτερος τι τάξει ανώτερος αξιωματούχος , αρχηγός του ιππικού.
• Οι Γραµµατείς: Περιελάµβανε δύο τίτλους: τον γραµµατέα της Συµπολιτείας ο οποίος τηρούσε τα αρχεία της ομοσπονδίας, φρόντιζε για την “δημοσίευση” των ψηφισμάτων-νόμων, και τον γραµµατέα του Συνεδρίου.
• Το Συνέδριο – Βουλή: Η Βουλή των Αιτωλών υπήρξε ένας πολιτικός οργανισµός πολύ ευρύς και πολυµελής (πιθανόν περίπου 1000). Κάθε συµπολιτευόµενη πόλη αναλόγως του πληθυσµού ή της
σπουδαιότητάς της αντιπροσωπευόταν και µε ανάλογο αριθµό βουλευτών στο Συνέδριο της Συµπολιτείας, οι οποίοι εκλέγονταν από τη συνέλευση της πόλης.
• Οι Απόκλητοι: Το πιθανότερο είναι αυτοί οι αξιωµατούχοι της Συµπολιτείας να ήταν µια εκλεκτή
εκπροσώπηση της Αιτωλικής Βουλής-Συνεδρίου. Ήταν πρόσωπα αξιόλογα και µε µεγάλο κύρος.
• Ο Ταµίας: Ήταν ο διαχειριστής των δηµόσιων εσόδων και εξόδων.
• Οι Επιλέκταρχοι: Oι Eπιλέκταρχοι, ήταν οι επικεκαλής των διοικητικών διαμερισμάτων στα οποία ήταν χωρισμένη η Συμπολιτεία.
• Ο Βούλαρχος: Προσδιορίζει έναν άρχοντα, τον πρόεδρο της Βουλής. Ο αριθµός των οµόσπονδων
Βούλαρχων ποικίλλει από έναν έως έξι.
• Οι Νοµογράφοι: Εκλεγµένοι άρχοντες από τη Συνέλευση του Αιτωλικού λαού, πραγµατικοί νοµοθέτες.
ΠΗΓΕΣ:
- Αιτωλική Συμπολιτεία, Γεράσιμου Σ. Κατωπόδη, Εκδόσεις ΑΚΜΗ, 1977
- Η Αιτωλική Συμπολιτεία: Ένα επιτυχημένο παράδειγμα ομοσπονδιακής οργάνωσης από την αρχαιότητα, Δρ. Μάριος – Εμμανουήλ Οικονόμου,Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
