Το Αγρίνιο άρχισε να εξελίσσεται ραγδαία σαν πόλη και οικονομικό κέντρο από τα τέλη του 19ου αιώνα κυρίως χάρη στη μεγάλη ανάπτυξη της καλλιέργειας, επεξεργασίας και εμπορίας καπνού. Με την ίδρυση των καπνεργοστασίων και των μεγάλων καπναποθηκών, το Αγρίνιο γίνεται μια από τις πιο σημαντικές εργατουπόλεις της Ελλάδας αλλά και πρωτοπορεί όσον αφορά το εργατικό κίνημα. Ήδη στα 1911 ιδρύεται σωματείο καπνεργατών (από τα παλαιότερα στην Ελλάδα).Οι καπνεργάτες υπήρξαν το «βαρύ πυροβολικό» του ελληνικού εργατικού κινήματος στα πρώτα του βήματα, και σχεδόν σε όλη την περίοδο του μεσοπολέμου, ενώ η Καπνεργατική Ομοσπονδία Ελλάδος (Κ.Ο.Ε.), που ιδρύθηκε το 1919, ήταν η μαζικότερη συνδικαλιστική οργάνωση. Σπουδαίο ρόλο μέσα στο προλεταριάτο της πόλης έπαιξε και το προσφυγικό στοιχείο, που εγκαταστάθηκε με αρκετές χιλιάδες μετά το 1922.
Με την ίδρυση του ΣΕΚΕ (ΚΚΕ) και της ΓΣΕΕ το 1918, τα πιο πρωτοπόρα τμήματα της αγρινιώτικης εργατικής τάξης στρέφονται αποφασιστικά προς τον επιστημονικό σοσιαλισμό και το κομμουνιστικό κίνημα. Και αρχίζουν οι αγώνες για διεκδικήσεις των συμφερόντων της εργατικής τάξης, που όχι μόνο δεν είχε να ζηλέψει τίποτα από την αντίστοιχη κίνηση σε πιο μεγάλες πόλεις αλλά σε πολλές περιπτώσεις αποτέλεσε και πρότυπο αυτών. Μέσα από τους αγώνες αυτούς καλλιεργήθηκε ο τύπος του πρωτοπόρου Αγρινιώτη εργάτη, του σκληραγωγημένου, ανυποχώρητου και με απόλυτη συνέπεια μαχητή του εργατικού κινήματος.
Από πολύ νωρίς μια ισχυρότατη μερίδα των πρωτοπόρων κομμουνιστών εργατών του Αγρινίου προσανατολίστηκε προς την αριστερή αντιπολίτευση του ΣΕΚΕ (ΚΚΕ) και συγκεκριμένα προς τον αρχειομαρξισμό. Ο αρχειομαρξισμός υπήρξε ένα ιδιότυπο επαναστατικό ρεύμα των πρώτων χρόνων του ελληνικού εργατικού κινήματος. Η ονομασία του προέρχεται από το θεωρητικό περιοδικό «Αρχείον του Μαρξισμού», που άρχισε να εκδίδεται στα 1923, με σκοπό τη διαμόρφωση ιδεολογικά καταρτισμένων στελεχών μέσα στο πολύ νεαρό και άπειρο τότε ελληνικό κίνημα. Παρότι βασικά στελέχη τού μετέπειτα αρχειομαρξισμού συμμετείχαν -και μάλιστα έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο- στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ (ΚΚΕ) το 1918, σύντομα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα σοσιαλδημοκρατικά στοιχεία που κυριαρχούσαν στην ηγεσία του ΣΕΚΕ (ΚΚΕ) αποτελούσαν ένα μεγάλο εμπόδιο για την ανάπτυξη του κομμουνιστικού κινήματος στην Ελλάδα. Έτσι, και μετά την κυκλοφορία του «Αρχείου του Μαρξισμού» και τις μαζικές διαγραφές απ’ το ΚΚΕ, έβαλαν μπροστά την ίδρυση ενός νέου επαναστατικού ρεύματος. Το ρεύμα αυτό γνώρισε μια ραγδαία ανάπτυξη μέσα στο εργατικό κίνημα, συνέκλινε με τις θέσεις του Τρότσκυ και της Αριστερής Αντιπολίτευσης στην ΕΣΣΔ, συγκρούστηκε σκληρά με το ΚΚΕ και έφτασε σε ένα εξαιρετικά υψηλό επίπεδο οργανωτικότητας και αποτελεσματικότητας στην πάλη.
Με παρέμβαση του ίδιου του Λέοντα Τρότσκυ στα 1930, η οργάνωση των αρχειομαρξιστών ανακηρύχθηκε επίσημο ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης, με την ονομασία ΚΟΜΛΕΑ (Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών-Αρχειομαρξιστών) και εφημερίδα την περίφημη «Πάλη των Τάξεων». Οι αρχειομαρξιστές-τροτσκιστές είχαν υπό τον έλεγχό τους 50 εργατικά σωματεία, τρία μεγάλα κινήματα της εποχής (αναπήρων και θυμάτων πολέμου, φυματικών, ανέργων), ενώ διέθεταν σχηματισμούς σε όλες τις πόλεις και κωμοπόλεις της Ελλάδας, καθώς και σε πολλά χωριά.
Από τα Αρχεία του Τρότσκι για την Ελλάδα γνωρίζουμε ότι στο Αγρίνιο το Γενάρη του 1933 δρούσαν γύρω στους 130 Αρχειομαρξιστές.
Το σπίτι όπου συγκεντρώνονταν οι αρχειομαρξιστές του Αγρινίου κατά τις δεκαετίες 1920-1930. (Αρχείο Γιώργου Ρίζου). Από το βιβλίο του Γιάννη Καρύτσα. |
Ο φοβερός, άδικος και εξοντωτικός διωγμός των αρχειομαρξιστών – τροτσκιστών του Αγρινίου, όπως του Βασίλη Ράφτη από το Αγρίνιο, των αδελφών Καπετανάκη, των Καλογεράκη, Κώστα Αθ. Λαδά, Νίκου Γ. Παγώνη, Ν. Χ. Ζησιμόπουλου, Κ. Μπαϊρακτάρη, Ξανθόπουλου και άλλων, στο συνοικισμό του Αγίου Κωνσταντίνου, και των αδελφών Μήτσου και Θεμελή Θεμελιδάκη, στην Αθήνα (ήταν κάτοικοι του Αγ. Κωνσταντίνου), ύστερα από εντολή, της καθοδήγησης του ΚΚΕ, προκάλεσε την κραυγαλέα αποδοκιμασία των αγωνιστών του Αγρινίου.Τότε, εκείνο που προεξήρχε ήταν ο αγώνας κατά των κατακτητών και όχι η αντιπαράθεση και το ξεκαθάρισμα ιδεολογικών διαφορών. Οι παραπάνω είχαν ενταχθεί στον ΕΛΑΣ και κανείς δεν είχε καταμαρτυρήσει οτιδήποτε εναντίον τους για αντιεαμική ή όποια άλλη δράση.Το επιχείρημα, ότι υπήρχε φόβος, οι αρχειομαρξιστές – τροτσκιστές στην πόλη του Αγρινίου, να υπονομεύσουν από τα μέσα τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, λόγω ιδεολογικής – κομματικής αντίθεσης, ήταν καθ’ ολοκληρίαν αβάσιμο, μπροστά στη δύναμη των οργανώσεων του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ.
Για τους Αρχειομαρξιστές – Τροτσκιστές γράφει το ανώτερο στέλεχος του ΚΚΕ, γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ, κατά την περίοδο της Κατοχής, Θανάσης Χατζής:
« …. Τα περισσότερα από τα μέλη των τροτσκιστικών ομάδων προσχώρησαν στην αντίσταση και μπήκαν αργότερα στο ΕΑΜ. Πολλοί απ’ αυτούς αγωνίστηκαν με συνέπεια, ενώ μερικοί, μη μπορώντας ν’ απαλλαγούν από τις προλήψεις και τις προκαταλήψεις τους, πέρασαν σε υπονομευτική δράση μέσα στις γραμμές του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ”.
ΠΑΝΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ
Ο σταλινικός μηχανισμός τον μισούσε βαθιά, γιατί αυτός ήταν ο πρωτεργάτης για το πέρασμα υπό την ηγεσία του αρχειομαρξισμού-τροτσκισμού μιας σειράς σωματείων της πόλης. Αποφασιστικός και πάντα μαζικό στοιχείο, προσχώρησε νωρίς στον ΕΛΑΣ και έγινε υπεύθυνος στο χωριό Καλύβια Αγρινίου. Τον Ιανουάριο του 1944 του ανατέθηκε να ανατινάξει το τρένο με ταγματασφαλίτες που ερχόταν στο Αγρίνιο και θα περνούσε από τα Καλύβια. Τα εκρηκτικά, όμως, δεν του παραδόθηκαν ποτέ –είτε σκόπιμα, είτε από ολιγωρία– και η ανατίναξη δεν έγινε. Ο Αναστασίου για την μη διεκπεραίωση της ανατίναξης, πέρασε από απανωτά ανταρτοδικεία, απολογήθηκε και αθωώθηκε. Στη συνέχεια τον έστειλαν στο Καρπενήσι, όπου τότε βρισκόταν ο Βελουχιώτης. Οι σταλινικοί του Αγρινίου δεν ήξεραν ότι ο Αναστασίου γνώριζε πολύ καλά τον Άρη. Ο Βελουχιώτης τον καθησύχασε. Σύμφωνα με μαρτυρίες, έσκισε το κατηγορητήριο και τον προμήθευσε με ένα σημείωμα για να κυκλοφορεί ελεύθερα. Η εξέλιξη αυτή, όμως, ανησύχησε ακόμα περισσότερο τους σταλινικούς. Αρχές Μαρτίου του 1944 τον συνέλαβαν πάλι και τον δολοφόνησαν στο Καρπενήσι τον Απρίλιο του 1944.
ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗΣ
ΜΗΤΣΟΣ ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗΣ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗΣ
Οι Καπετανάκηδες ήταν Μικρασιάτες στην καταγωγή.
Τριαντάφυλλος Καπετανάκης |
Ο Τριαντάφυλλος Καπετανάκης υπήρξε πρωτοπόρος του καπνεργατικού κινήματος της πόλης, με ιδιαίτερη συνεισφορά στη μεγάλη απεργία του 1926, αλλά ήταν και από τους πρωτεργάτες της απεργίας του 1930. Εκλέχθηκε μέλος της πρώτης Κεντρικής Επιτροπής του τροτσκιστικού κόμματος (ΚΟΜΛΕΑ) τον Μάρτιο του 1932. Από τη δεκαετία του ’30 και μετά, έδρασε κυρίως στην Αθήνα.
Ο Μήτσος Καπετανάκης πρωταγωνίστησε σε όλους τους καπνεργατικούς αγώνες και αντιπροσώπευσε δύο φορές τους καπνεργάτες του Αγρινίου στην Ομοσπονδία. Αργότερα ανέπτυξε πλούσια δράση με τους αρχειομαρξιστές στην Αθήνα και έπαιξε ηγετικό ρόλο στην απεργία του Κοκκαλάδικου του Ρουφ το 1928, στην καπνεργατική απεργία του Πειραιά τον Ιούνιο του 1927 και το 1936 στην
Μήτσος Καπετανάκης |
Συνελήφθη από σταλινικούς και κρατήθηκε για μήνες στο Μπερίκο (Δρυμώνας) μαζί με τον αδερφό του Λευτέρη.Ύστερα από ανακρίσεις, εκτελέστηκε τον Ιούλιο του 1944 στο Ζελίχοβο.Ο Γιάννης Καπετανάκηςήταν, επίσης, καπνεργάτης, ενεργότατος στο σωματείο αλλά και στην αρχειομαρξιστική-επαναστατική κίνηση. Πήρε μέρος σε όλους τους αγώνες των καπνεργατών. Στη δικτατορία Μεταξά συνελήφθη σε επιδρομή της αστυνομίας στο σπίτι των Καπετανάκηδων και εξορίστηκε για δύο χρόνια στην Ανάφη.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΜΕΛΗΣ
ΜΗΤΣΟΣ ΘΕΜΕΛΗΣ
Οι Θεμελήδες ήταν και αυτοί μικρασιατικής καταγωγής.
Γιάννης Θεμελής |
Ο Γιάννης Θεμελής συμμετείχε απ’ τους πρώτους στο καπνεργατικό κίνημα της πόλης και στον τοπικό πυρήνα των αρχειομαρξιστών. Το 1925 είχε ήδη μια φυλάκιση, μαζί με τον αδερφό του Μήτσο, στη Λάρισα, για συνδικαλιστική δράση. Πρωτεργάτης και αυτός και ο αδερφός του στη μεγάλη απεργία του 1926. Αν και απλός εργάτης, με την αυτομόρφωση έφτασε σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο, σε σημείο να δίνει διαλέξεις θεωρητικές, φιλοσοφικές και συνδικαλιστικές, όχι μόνο στο Αγρίνιο αλλά και στην Αθήνα, όπου δραστηριοποιήθηκε κυρίως από το 1927. Ευρισκόμενος στο Αγρίνιο, συνελήφθη στα αιματηρά γεγονότα του Οκτωβρίου 1929, δικάστηκε και κάθισε στη φυλακή για τουλάχιστον δύο χρόνια.
Ο Μήτσος Θεμελής, ήταν από τους πρωτεργάτες της μεγάλης απεργίας του ’26 και όλων των καπνεργατικών αγώνων. Με πολλές διώξεις και φυλακίσεις. Ήταν από τους βασικούς ηγέτες στην καπνεργατική απεργία του Πειραιά το 1927 και στην απεργία του εργοστασίου Λιπασμάτων του Πειραιά το 1929. Άλλαξε πολλές δουλειές από το κυνηγητό που υφίσταντο από τους εργοδότες, τους χωροφύλακες και τους χαφιέδες.
Μήτσος Θεμελής |
Εκτελέστηκε στην Αθήνα κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών. Επιστρέφοντας από κάποια από τις μεγάλες διαδηλώσεις του Δεκεμβρίου του ’44, οι σταλινικοί έμαθαν ότι είχε βγάλει λόγο σε ορισμένους καπνεργάτες. Το ίδιο βράδυ τον πήραν από το σπίτι του στην Κοκκινιά. Ενώ τον πήγαιναν σε ένα λόφο που χρησιμοποιούνταν για εκτελέσεις, επιχείρησε να διαφύγει. Το σώμα του βρέθηκε κατατρυπημένο από τις σφαίρες. Ο αδερφός τους Γιάννης Θεμελής, που ζούσε επίσης στην Αθήνα, στο Παγκράτι, γλίτωσε την ίδια περίοδο δύο φορές τη σύλληψη και εκτέλεση.Ο Θεμελής Θεμελής, αδερφός των προηγούμενων, δικηγόρος, δεν ήταν οργανωμένος στο κίνημα. Εκτελέστηκε παρ’ όλα αυτά, τον Δεκέμβριο του 1944 στο Παγκράτι, μόνο και μόνο γιατί είχε αδερφούς στελέχη του τροτσκισμού.
ΚΩΣΤΑΣ ΛΑΔΑΣ
Ο Χρήστος Λαδάς (σε ορισμένες πηγές το όνομά του αναφέρεται Θόδωρος) ήταν τσαγκάρης, οργανωμένος στον αρχειομαρξισμό και στο συνδικαλιστικό κίνημα των υποδηματεργατών. Έζησε για λίγο στο Αγρίνιο και κυρίως δραστηριοποιήθηκε στην Αθήνα. Τον δολοφόνησαν οι σταλινικοί τον Δεκέμβριο του 1927 στην οδό Λυκούργου στην Αθήνα.
Άρθρο του 1927 της εφημερίδας “Αθηναϊκή¨για την δολοφονία του Χρήστου Λαδά. |
Ο Κώστας Λαδάς, τσαγκάρης, ήταν ο ηγέτης του τοπικού σωματείου τσαγκαράδων και αντιπρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Αγρινίου. Συμμετείχε στο κίνημα στην Αθήνα, στη συνέχεια εξορίστηκε για τη δράση του και το 1929 ή 1930 επέστρεψε στο Αγρίνιο.
Κώστας Λαδάς |
Τον Ιούνιο του 1944 συνελήφθη, τον μετέφεραν στο χωριό Ζελίχοβο (Αγία Παρασκευή), τον βασάνισαν φρικτά και τον εκτέλεσαν στις αρχές Ιουλίου, χωρίς να περάσει από ανταρτοδικείο.
Ο Κώστας Καλογεράκης, μικρασιατικής καταγωγής, ήταν από τα ηγετικά στελέχη του σωματείου καπνεργατών και πρωτοπόρος στη μεγάλη απεργία του ’26. Μετά το πέρασμα της τοπικής οργάνωσης του ΚΚΕ στον αρχειομαρξισμό, με αφορμή τα γεγονότα της απεργίας, ο Καλογεράκης παρέμεινε στο κόμμα.
Καλογεράκης Κώστας |
ΝΙΚΟΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ
ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΥΑΝΘΙΑ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ
ΚΑΤΙΝΑ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ
Ο Νίκος Ξανθόπουλος, καπνεργάτης, κι αυτός στρατολογημένος από το προσφυγικό στοιχείο του Αγρινίου, προσχώρησε στον αρχειομαρξισμό το 1927. Έγινε αμέσως στέλεχος.
Νίκος Ξανθόπουλος |
Αθηνά Εμμανουηλίδου συζ. Ν. Ξανθόπουλου |
Μαζί με τον Γιάννη Καπετανάκη συνελήφθησαν και κακοποιήθηκαν άγρια σε απεργία στο Αγρίνιο το 1934. Οργανωμένοι στον αρχειομαρξισμό-τροτσκισμό ήταν και ο αδερφός του, Ιορδάνης, και οι αδερφές του, Ευανθία και Κατίνα(από τις πιο μαχητικές καπνεργάτριες), από τις οποίες η πρώτη παντρεύτηκε τον Πέτρο Ανδρώνη, ηγετικό στέλεχος των αρχειομαρξιστών, και η δεύτερη τον Γιάννη Καπετανάκη.
Συνελήφθη τον Μάιο και κρατήθηκε στο Μπερίκο με τους Καπετανάκηδες. Εκτελέστηκε στο Ζελίχοβο τον Ιούλιο του 1944.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΗΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ
Νίκος Ζησιμόπουλος |
Ο Νίκος Ζησιμόπουλος, από τους πρώτους στον τοπικό πυρήνα του Αρχείου, ήταν ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης του σωματείου ξυλουργών και είχε πολύ μεγάλη δράση στις απεργίες και στο Εργατικό Κέντρο.
Γιώργος Ζησιμόπουλος |
ΝΙΚΟΣ ΠΑΓΩΝΗΣ
Παγώνης Νίκος |
Ο διανοούμενος του αρχειομαρξιστικού-τροτσκιστικού πυρήνα του Αγρινίου. Σπούδαζε Ιατρική στην Αθήνα. Πηγαινοερχόταν στο Αγρίνιο και βοηθούσε στην ιδεολογική δουλειά, ενώ ήταν και ανταποκριτής της «Πάλης των Τάξεων». Συμμετείχε σε αντιστασιακές δραστηριότητες μαζί με τον σύντροφο και φίλο του Βασίλη Ράπτη. Τον Μάιο του 1944 οι σταλινικοί τον κάλεσαν να ανέβει στο βουνό και να αναλάβει διοικητής μονάδας, μια και είχε υπηρετήσει ως έφεδρος αξιωματικός στο στρατό. Μόλις ανέβηκε στο βουνό, τον συνέλαβαν αμέσως, τον «ανέκριναν» και τον εκτέλεσαν στο Ζελίχοβο τον Ιούλιο του 1944.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΑΠΤΗΣ
Στρατολογημένος στην οργάνωση από μαθητής, είχε σημαντική δράση σε διάφορους τομείς. Εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ και έφτασε να γίνει τοπικός πολιτικός καθοδηγητής και στρατολόγος ανταρτών. Όταν προσπάθησε να μάθει για τις εκτελέσεις των συντρόφων του, τον συνέλαβαν και τον μετέφεραν στη Μακρυνεία. Εκτελέστηκε τον Αύγουστο του 1944.
Μπαρχαμπάς Κώστας |
Ο Λάκης Μπαρχαμπάς ήταν στην διοίκηση του σωματείου καπνεργατών και αντιπρόσωπος στα συνέδρια της Κ.Ο.Ε.
Ο Κώστας Μπαρχαμπάς ήταν στο σωματείο τσαγκαράδων.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΡΜΟΓΕΝΗΣ
Συνδικαλιστής καπνεργάτης, μέλος της διοίκησης του σωματείου. Δεν είναι γνωστές λεπτομέρειες για την εκτέλεσή του.ΘΩΜΑΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣΣυνδικαλιστής καπνεργάτης, εξορίστηκε στην Ανάφη επί Μεταξά. Δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία για το πότε και πού ακριβώς θανατώθηκε.
ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ
Συνδικαλιστής καπνεργάτης, από τους καλύτερους ρήτορες εργατικών αγώνων.
Γεννήθηκε το 1910 στο Αγρίνιο , στον προσφυγικό συνοικισμό. Ανέπτυξε δυναμική και έντονη συνδικαλιστική δραστηριότητα στο χώρο του κινήματος των καπνεργατών του Αγρινίου. Εντάχθηκε στους Αρχειομαρξιστές και λόγω της ρητορικής του δεινότητας οι χωροφύλακες τον έθεταν κάθε πρωτομαγιά σε περιορισμό στο τμήμα , για να μην ξεσηκώνει το λαό. Στην διάρκεια της κατοχής δεν έμεινε αδρανής. Συμμετείχε στις δραστηριότητες του ΕΑΜ και το 1943 εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ. Ένα χρόνο μετά την ένταξή του στον ΕΛΑΣ τον δολοφόνησαν οι σταλινικοί, στο χωριό Ζελίχοβο (Αγία Παρασκευή), τον Ιούλιο του 1944.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΓΕΙΡΑΣ
Καπνεργάτης, που είχε φυλακιστεί για τη συνδικαλιστική του δράση. Δολοφονήθηκε το καλοκαίρι του 1944, χωρίς να είναι γνωστά περισσότερα στοιχεία.
|
ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΑΙΡΑΚΤΑΡΗΣ
Κώστας Μπαϊρακτάρης |
Αγρονόμος. Τη δολοφονία του (όπως και των υπολοίπων βέβαια) αναφέρει ο αντιστασιακός, συγγραφέας, πρώτος δήμαρχος Αγρινίου μετά την Κατοχή και μετέπειτα βουλευτής της ΕΔΑ Θανάσης Κακογιάννης.
ΑΛΕΚΟΣ ΝΤΟΥΒΑΣ
Μέλος του ΚΚΕ. Ίδρυσε την νεολαία Αγρινίου, και μαζί με τους Τριαντάφυλλο Καπετανάκη και Πάνο Αναστασίου το εργατικό κέντρο. Εκτελέστηκε γιατί είχε διαμαρτυρηθεί για τις δολοφονίες των αρχειομαρξιστών-τροτσκιστών, με τους οποίους διατηρούσε συναγωνιστικές σχέσεις.
Σωφρονίου,
Διαμαντογιάννης,
Μαρογγιαννόπουλος,
Γιοβάνης,
Θ. Τσικούρας,
Βάγιας,
Σπάρταλης,
Ν. Αλεξιάδης,
Α. Ανδρεάδης,
Τσάμης,
Αντ. Σταμπέλος,
Βεργίδης,
Στέλιος Ανδρεάδης,
Χρ. Καλύβας,
Στ. Γιδαρόπουλος,
Κ. Τουρκοβασίλης,
Κανέλλος,
Σάφαρης,
Ι. Τσίρηκας,
Καραλής,
Κανελλίδης,
Μ. Γεωργιάδης,
Δ. Μυλωνάς,
Σταματιάδης,
Ευγ. Σταματιάδου,
Κ. Ξανθοπούλου,
Τομαρίδης,
Κ. Κοσμάς
Τριαντάφυλλος, Μήτσος & Γιάννης Καπετανάκης,
Νίκος, Ιορδάνης, Ευανθία και Κατίνα Ξανθοπούλου,
Μήτσος & Γιάννης Θεμελής,
Γιώργος Αρμογένης,
Μήτσος & Λάκης Μπαρχαμπάς,
Π. Σκαμνέλης,
Νίκος Ζαχαριάδης,
Αλέκος Τσεκούρας,
Κώστας Καλογεράκης,
Θωμάς Παπαδόπουλος.
Κώστας Λαδάς,
Κώστας & Ανδρέας Μπαρχαμπάς,
Σωτήρης & Βασίλης Ρούτσης,
Σάφαρης,
Τζαμέλης.
Χρήστος Κασκαβέλης,
- Θ. Κακογιάννης- “Μνήμες και σελίδες της εθνικής αντίστασης” εκδόσεις Κωσταράκη
- Γιάννης Καρύτσας- “Ο σφαγιασμός των Αρχειομαρξιστών της περιοχής Αγρινίου από τον Ελληνικό Σταλινισμό” εκδόσεις Άρδην
- Κώστας Κατρίτσης- “Ιστορία του Μπολσεβικισμού – Τροτσκισμού στην Ελλάδα” εκδόσεις: Εργατική Πρωτοπορεία
- Κώστας Παλούκης- “Μια άλλη οπτική στο καπνεργατικό ζήτημα: οι θέσεις της αρχειομαρξιστικής καπνεργατικής παράταξης στα 1933”
- Κώστας Παλούκης- “Η λογική της ενδοαριστερής βίας: ΚΚΕ κατά τροτσκιστών και αρχειομαρξιστών”
- Κώστας Παλούκης- “Η οργάνωση Αρχείον του Μαρξισμού (1919-1934), κοινωνικοί αγώνες, πολιτική οργάνωση, ιδεολογία και πολιτισμικές πρακτικές στα εργατικά στρώματα της μεσοπολεμικής Ελλάδας”
- Αρχειομαρξιστικές Μνήμες