Το 1946 το Κ.Ι.Σ (Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο) αναθέτει στον Κανάρη Κωνσταντίνη [1] να επισκεφθεί τις Ισραηλιτικές Κοινότητες στην Ελλάδα και να εκθέσει την κατάσταση και τα προβλήματα της οργάνωσης και λειτουργίας των Κοινοτήτων, την κατάσταση των συναγωγών, νεκροταφείων, σχολείων, περίθαλψης και τις άμεσες ανάγκες των μελών τους.
Έγγραφο ΚΙΣ προς τον Κ. Κωνσταντίνη
Το Κ.Ι.Σ. με το έγγραφο αυτό της 15.5.1946 παρακαλεί τον Κ. Κωνσταντίνη να επισκεφθεί Ισραηλιτικές Κοινότητες και να του εκθέσει την εκεί επικρατούσα κατάσταση.
Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία Ισραηλιτικές Κοινότητες υπήρχαν σε πόλεις όπου κατοικούσαν πάνω από 20 εβραϊκές οικογένειες.
Παρ’ ότι το Αγρίνιο δεν ήταν Κοινότητα διότι απαρτιζόταν μόνο από 32 μέλη, ο Κ. Κωνσταντίνης επισκέφτηκε το Αγρίνιο και στην παρακάτω έκθεσή του, με ημερομηνία 31.5.1946, φαίνεται η προσπάθεια της ολιγάριθμης Κοινότητας του Αγρινίου να αναδιοργανώσει την εβραϊκή ζωή στην πόλη.
“Έχομεν την τιμήν να γνωρίσωμεν ότι κατόπιν εκκλήσεως εξ Άρτης των εν Αγρινίω Ισραηλιτών όπως επιληφθώμεν επιτοπίως των ζητημάτων των και εξεύρωμεν λύσιν τούτων, μετέβημεν και εξητάσαμεν τα αφορώντα τούτους ζητήματα συγκαλέσαντες άπαντας σήμερον εις σύσκεψιν εις ην ευχαρίστως διεπιστώσαμεν πλήρη μεταξύ τούτων κατανόησιν ώστε αι υφιστάμεναι παρεξηγήσεις να διαλυθώσιν ευχερώς.
Πληθυσμός: προ του διωγμού 52, μετά τον διωγμόν σήμερον 32 ψυχαί, προβλέπεται αύξησις τούτων ώστε συν τω χρόνω να σχηματισθή αξιόλογος Κοινότης.
Πρωτίστως ενδείκνυται να μονιμοποιηθή εν Αγρινίω η ύπαρξις Ισραηλιτικής Κοινότητος και παρακαλούμεν όπως ενεργηθώσιν ει δυνατόν τα δέοντα το ταχύτερον, δοθέντος ότι το τοιούτον από πάσης απόψεως ως εξηκριβώσαμεν είναι απολύτως επιβεβλημένον.
Γραφείον Κοινότητος, σχολείον, Συναγωγή: Δεν υπάρχουν.
Προέβημεν από σήμερον εις ενοικίασιν εν ομοφωνία ενός καταλλήλου δωματίου ομοθρήσκου όπως χρησιμεύση και διά τας τρεις υπηρεσίας, Συναγωγής, σχολείου και γραφείου Κοινότητος αντί μηνιαίου μισθώματος δραχμών είκοσι πέντε χιλιάδων (25.000) και παρακαλούμεν όπως εγκριθή η ενέργειά μας αύτη.
Ο κ. Σάββας Μιζάν, έμπορος υιός αρχιραββίνου, προσεφέρθη όπως εκτελή καθήκοντα Χαζάν δωρεάν.
Ο κ. Λεών Μάτσας, υπάλληλος της Εθνικής Τραπέζης, τελοιόφοιτος Εβραϊκής Σχολής Ιωαννίνων προσεφέρθη όπως εκτελεί καθήκοντα διδασκάλου εβραϊκής δωρεάν.
Και εις τους δύο, λίαν καταλλήλως δι’ ας ανέλαβον αυθορμήτως υπηρεσίας, παρακαλώ όπως εκφρασθώσιν αι ευχαριστίαι του Συμβουλίου διά την πολύτιμον διά τους Εβραίους Αγρινίου προσφοράν των.
Διά την αγοράν καθισμάτων (δέκα, 10) κατασκευήν γραφείου διά τα γραφεία της Κοινότητος και αγοράν των αναγκαίων βιβλίων παρακαλώ όπως εγκριθή πίστωσις δραχμών τριακοσίων πεντήκοντα χιλιάδων (350.000).
Η Κοινότης έχει ανάγκην 15 αλφαβηταρίων εβραϊκών διά τους μαθητάς, ολίγων βιβλίων διά τας εβραϊκάς προσευχάς και ταλέθ*. Εν σέφερ** παρεκλήθη ν’ αποστείλη η Κοινότης Άρτης.
Εξεφράσθησαν παράπονα διά ποίον λόγον δεν έλαβον την προμήθειαν 10 τουλάχιστον καθισμάτων, 1 γραφείου κ.λπ. χρειωδών προς συγκρότησιν γραφείου. Το ποσόν τούτο κατ’ αρχήν ενεκρίθη παρά του κ. Κωνσταντίνη. Αναμένομεν δε και την υμετέραν έγκρισιν.
Διά τας θρησκευτικάς τελετάς μας αναγκαιούν 12 βιβλία, 12 ταλεθιόθ. Ως χαζάν επροθυμοποιήθη ο κ. Σ. Μιζάν. Διά τα εβραϊκά μαθήματά μας αναγκαιούν 13 βιβλία δι’ αρχαρίους. Διά τα στοιχειώδη μαθήματα επροθυμοποιήθη ο κ. Λέων Μάτσας.
Αμφότεροι εννοείται (αποτελούν τοπικόν) ηπειρωτικόν βοήθημα εφ’ όσον οι πλείστοι τούτων είναι Ηπειρώται εκ γενετής.
Περίθαλψις: Ανάγκη αποστολής ενέσεων Κάλτσιουμ δι’ ασθενή κρατούμενον εν Μεσολογγίω, Σάββα Ισίς του Εφραΐμ, επίσης ποσού μέχρι δραχμών εκατόν χιλιάδων (100.000) διά νοσηλείαν του και έξοδα αποφυλακίσεώς του˙ επίσης βοήθημα εις όμηρον Αιτωλικού η οποία υπέστη έκτρωσιν.
Δεν έλαβον εισέτι κλίνας, οικιακά σκεύη κ.λπ. των οποίων έχουσι πάντες ανάγκην και παρεκλήθημεν όπως ενεργήσωμεν αρμοδίως”.
Ακολουθεί η δημοσίευση της σχετικής επιστολής της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αγρινίου (με υπογραφή Λ. Μάτσας) προς το ΚΙΣ με ημερομηνία 29 Μαΐου 1946 όπου μαθαίνουμε ότι ενοικιάσθηκε χώρος για να χρησιμοποιηθεί ως χώρος γραφείου, τελέσεως θρησκευτικών καθηκόντων και σχολείου:
“Κύριε Πρόεδρε,
Έχομεν την τιμήν να σας αναφέρομεν ότι σήμερον το εσπέρας είχαμεν την ευτυχή συγκυρίαν να δεχθώμεν εν ολομέλεια ημών την επίσκεψιν του υμετέρου εκπροσώπου κ. Κανάρη Κωνσταντίνη.
Η ευγενής του προσωπικότης μεταξύ ημών την εσπέραν ταύτην μας μετέδωσε χαράν και ελπίδα διά τα ιδανικά ημών ως φυλής και ως έθνους.
Διεξοδικώς κατά την κοινήν ταύτην συνεδρίασιν συνεζητήθησαν άπαντα τα απασχολούντα ημάς κοινοτικά ζητήματα.
Διά την εμφάνισιν εν Αγρινίω οργανωμένης Ισραηλιτικής Κοινότητος εις την πρώτην γραμμή εμφανίζονται 1) η τέλεσις κατά περιόδους θρησκευτικών τελετών και των θρησκευτικών καθηκόντων, 2) η μετάδοσις εις τα παιδιά μας εβραϊκών γραμματικών γνώσεων, 3) η λειτουργία κοινοτικού γραφείου.
Ελήφθησαν δε αι ακόλουθαι σχετικαί αποφάσεις:
1) Με έγκρισιν του υμετέρου κ. Κωνσταντίνη Κανάρη, ως εκπροσώπου υμών, προέβημεν εις την μίσθωσιν καταλλήλου αιθούσης αντί δρχ. 25.000 μηνιαίως. Η αίθουσα αύτη θα χρησιμεύση ως κοινοτικό γραφείον, ως χώρος τελέσεως θρησκευτικών καθηκόντων και ως σχολείον. Η μίσθωσις άρχεται από την 1ην προσεχούς μηνός.
Επίσης παρακαλούμεν όπως τεθεί εις την διάθεσιν ημών, με απόδοσιν λογ/σμού, πίστωσις δρχ. 350.000 διά μισθούς. Διά σέφερ γράφομεν σχετικώς προς τας Κοινότητας Άρτης και Ιωαννίνων. Τ’ ανωτέρω κατά την γνώμην μας και κατά γνωμάτευσιν του κ. Κανάρη Κωνσταντίνη, κρίνονται πραγματοποιήσιμα, εφ’ όσον τύχομεν την υμετέρας οικονομικής ενισχύσεως.
Δραττόμεθα της ευκαιρίας να εκφράσωμεν προς υμάς και ιδιαίτατα προς τον κ. Κανάρη Κωνσταντίνη την ημετέραν ευγνωμοσύνην διά την ηθικήν του προς ημάς ενίσχυσιν”.
Φαίνεται όμως ότι η Κοινότητα δεν κατάφερε τελικά να αναδιοργανωθεί.
Σύμφωνα με τον Κώστα Δήμου Μαραγιάννη (από τους πιο παλιούς συμβολαιογράφους στο Αγρίνιο) διαβάζουμε στο βιβλίο του «Το Αγρίνιο» σελ. 449-450, ότι οι Εβραίοι του Αγρινίου είχαν την συναγωγή τους επί της οδού Γοργοποτάμου, όπου βρίσκεται σήμερα το Ιπποκράτειο Ίδρυμα, και αργότερα στην συνοικία Ώρα κοντά στον Παιδικό Σταθμό εκεί που βρίσκονται τα ακίνητα Τζωρτζόπουλου και Χατζάρα. Αναφέρει επίσης ότι εκεί υπήρχε και μία πλάκα με Εβραϊκό πεντάγραμμο (πεντάλφα) την οποία φωτογράφισε ο ερασιτέχνης φωτογράφος Τσιμπουράκης.
Διαβάζουμε επίσης ότι το Αγρίνιο είχε και δύο Εβραϊκά νεκροταφεία. Ένα, στο ακίνητο Παπαπέτρου κοντά στον κινηματογράφο ΟΛΥΜΠΙΟΝ και ένα στην Νοτιοανατολική γωνία του Ναού του Αγίου Δημητρίου, όπου είναι σήμερα τα ΚΑΠΗ. Αυτό προέκυψε από το γεγονός ότι όταν ο Χαρίλαος Τρικούπης άνοιγε τις σιδηροδρομικές γραμμές του τρένου Αγρίνιο-Κρυονέρι, οι εργάτες έβγαλαν πολλά κόκκαλα Εβραίων ενταφιασμένων εκεί και οι τότε Εβραίοι του Αγρινίου δημιούργησαν πολιτικό θέμα.
*ταλέθ : σάλι προσευχής
**σέφερ: χειρόγραφος κύλινδρος ο οποίος διαβάζεται στη Συναγωγή
[1] Ο Κανάρης (Ελκανάς) Κωνσταντίνης, γεννημένος στην Ζάκυνθο το 1889, σπούδασε νομικά και διορίστηκε στην υπηρεσία των Τ.Τ.Τ. (Ταχυδρομεία, Τηλέφωνα, Τηλέγραφοι). Κατά την περίοδο της Κατοχής ήταν Γενικός Επιθεωρητής Τ.Τ.Τ. ως τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, οπότε με το διωγμό των Εβραίων από τους Γερμανούς άρχισε να κρύβεται με την οικογένειά του σε διάφορα σπίτια της Αθήνας. Μετά την απελευθέρωση, επανήλθε στην Υπηρεσία και τοποθετήθηκε στην ανωτάτη θέση του Γεν. Επιθεωρητή Τ.Τ.Τ. Ο Κ. Κωνσταντίνης υπήρξε επί σειρά δεκαετηρίδων αντιπρόεδρος και -κατά την διάρκεια των δύσκολων χρόνων του Εμφυλίου- πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών.
Ο Κ. Κωνσταντίνης, κατά την αμέσως μεταπολεμική περίοδο όταν με την υπηρεσιακή του ιδιότητα επισκέφθηκε διάφορες ελληνικές πόλεις για να επιθεωρήσει Υπηρεσίες των Τ.Τ.Τ., φρόντισε παράλληλα να επισκέπτεται τις αντίστοιχες Ισραηλιτικές Κοινότητες, οι οποίες είχαν καταστραφεί κατά την Κατοχή. Με την επιτόπια αυτή έρευνα ο Κ. Κωνσταντίνης συνέταξε τις πρώτες επίσημες εκθέσεις για την κατάσταση αυτών των Κοινοτήτων, την τύχη, τα προβλήματα, τις άμεσες ανάγκες των μελών τους. Οι εκθέσεις αυτές αποδίδουν την πλήρη εικόνα των μεταπολεμικών Κοινοτήτων, αμέσως μετά το Ολοκαύτωμα, ως εκ τούτου αποτελούν αδιάψευστα ντοκουμέντα των καταστροφών και των αναγκών. Μερικές από τις εκθέσεις αυτές δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου «Χρονικά» (Τεύχος 142, Μάρτιος – Απρίλιος 1996). Μετά την ίδρυση του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου (Κ.Ι.Σ.) το 1946, ανέλαβε πρώτος πρόεδρός του.
ΓΙΤΣΑ ΠΑΝΤΑΖΗ-ΝΑΣΤΟΥΛΗ
ΠΗΓΗ:
ΟΙ ΙΣΡΑΗΛΙΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΕΤΑ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ
Του Μωυσή Κ. Κωνσταντίνη
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ:
Μία μαρτυρία για τους Εβραίους
