Τάγματα Ασφαλείας

 

«Για τους Γερμανούς αποδείχτηκε πιο εύκολο και πιο αποτελεσματικό, αντί να πολεμάνε κατευθείαν τους παρτιζάνους, να διαμορφώσουν συνθήκες που θα οδηγούσαν Έλληνες να χτυπάνε Έλληνες. Κατέφυγαν σε δόλια μέσα. Και αυτό τους το εξασφάλισαν τα λεγόμενα Τάγματα Ασφαλείας. ………».[1]

1943.

Στην Ελλάδα, το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ αναπτύσσονταν με θυελλώδη ρυθμό. Οι Γερμανοί βλέποντας ότι οι αντιδράσεις ενάντια στις στρατιωτικές δυνάμεις της κατοχής πληθαίνουν και μη ελπίζοντας σε κάποια δυναμική αντίδραση εκ μέρους του δωσίλογου πρωθυπουργού Κων. Λογοθετόπουλου, ζήτησαν από τον Ιωάννη Ράλλη να αναλάβει την πρωθυπουργία.

Να σημειωθεί ότι και τον Οκτώβριο του 1942 είχε ξαναζητηθεί από τον Ι. Ράλλη να αναλάβει την πρωθυπουργία αλλά δεν είχαν γίνει δεκτοί οι όροι που είχε αυτός θέσει. [2]

Τώρα όμως οι όροι που θέτει γίνονται δεκτοί και στις 7 Απριλίου ο Ι. Ράλλης διορίζεται πρωθυπουργός. Ένας από τους βασικούς όρους που έθεσε ήταν να του επιτραπεί να συγκροτήσει δύο ευζωνικά τάγματα, ένα στην Αθήνα και ένα στη Θεσσαλονίκη, για την αντιμετώπιση των ενόπλων ανταρτών του ΕΑΜ και άλλων αντιστασιακών ομάδων. Βάσει των επισήμων υπηρεσιακών εγγράφων και αλληλογραφίας των κατοχικών αρχών, σκοπός του όλου εγχειρήματος ήταν η υπόθαλψη του ενδοελληνικού εμφυλίου έτσι ώστε να αυξηθεί η ευστοχία των κατασταλτικών μέτρων εναντίον του ΕΑΜ και, το κυριότερο, «να εξοικονομηθεί γερμανικό αίμα». [3]

Για την ίδρυση των Ταγμάτων προηγήθηκαν αρκετές διεργασίες. Πρωτοστάτες σε αυτές ήταν οι πρώην στρατιωτικοί και πολιτικοί Θεόδωρος Πάγκαλος και Στυλιανός Γονατάς αλλά και ο Ιωάννης Βουλπιώτης, γενικός διευθυντής της Siemens και διορισμένος από τους Γερμανούς ως διευθυντής της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, ο οποίος είχε μετατρέψει τον ραδιοφωνικό σταθμό, σε κέντρο της ναζιστικής προπαγάνδας.

Με το νόμο 260 που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης της 18ης Ιουνίου 1943 (ΦΕΚ, 1943/Α/180), ιδρύονται τα πρώτα τέσσερα (και όχι δύο, τελικά) ευζωνικά τάγματα .

Τον Μάρτιο του 1944, με το νόμο 1249 (ΦΕΚ, 1944/Α/48), δόθηκε η δυνατότητα επέκτασής τους και στην επαρχία, κάτι που ήδη είχε αρχίσει να εφαρμόζεται με την αποστολή των πρώτων οργανωμένων στρατιωτικών πυρήνων στη Χαλκίδα και στην Πάτρα, στη συνέχεια στο Αγρίνιο, στην Κόρινθο, στον Πύργο και στη Ναύπακτο. Συνολικά ιδρύθηκαν 9 ευζωνικά τάγματα, συνολικής δύναμης 5.725 ανδρών. Υπάγονταν και διοικούνταν από τον Ανώτατο Αρχηγό της Αστυνομίας των SS, Walter Schimana.

Ο Ιωάννης Ράλλης με επιστολή του προς τον στρατηγό των ναζί Hans Speidel (Χανς Σπάιντελ), στις 20 Δεκεμβρίου 1943, ενημερώνει και εξηγεί τον λόγο δημιουργίας των Ταγμάτων Ασφαλείας: «Γνωρίζετε, Εξοχότατε, ότι η κυβέρνησή μου ανέλαβε με θάρρος τον αγώνα εναντίον του κομμουνιστικού κινήματος. Οι συνεχείς προσπάθειές μου για στρατολόγηση και εξοπλισμό πιστών σωμάτων ασφαλείας, τα οποία χρησιμοποιούνται ήδη εναντίον των κομμουνιστών στην πρωτεύουσα, σας είναι επίσης γνωστές […] Η κυβέρνησή μου δεν θα διστάσει να χρησιμοποιήσει μέσα, όσο σκληρά και αν πρέπει να είναι, εναντίον των οπλισμένων αναρχοκομμουνιστικών στοιχείων […]». [4]

Στην κατηγορία των «Ταγμάτων Ασφαλείας» εντάχθηκαν πέντε κατηγορίες ένοπλων σωμάτων: (α) Τα «ευζωνικά» τάγματα, (β) Τα καθεαυτό «Τάγματα Ασφαλείας», (γ) «Εθελοντικές» αυτόνομες αντιεαμικές ένοπλες ομάδες, (δ) Μονάδες «εθνικιστών» της Β. Ελλάδας, οι οποίες συγκροτήθηκαν απευθείας από τους Γερμανούς, (ε) Αντιεαμικές πολιτικοστρατιωτικές οργανώσεις μειονοτικών πληθυσμών. [5]

Μέλη των Ταγμάτων Ασφαλείας ήταν βαθμοφόροι του στρατού αλλά και απότακτοι αξιωματικοί, στους οποίους ο Ράλλης για να καταταγούν εθελοντικά στα Τάγματα Ασφαλείας, προσέφερε καλούς μισθούς και βοηθήματα. Για όσους αρνούνταν την εθελοντική κατάταξή τους υπήρξαν απειλές για στέρηση του μισθού ή της σύνταξής τους. Για  παράδειγμα ο Νικόλαος Κουρκουλάκος, διοικητής του Συντάγματος Ευζώνων Πατρών, καλούσε όλους τους εν ενεργεία αξιωματικούς και υπαξιωματικούς που μισθοδοτούνταν από τη Στρατιωτική Διοίκηση Πατρών να δηλώσουν αν επιθυμούσαν να αναλάβουν υπηρεσία στα Τάγματα Ασφαλείας. Για όσους δήλωναν ότι δεν επιθυμούσαν να καταταγούν, θα διακοπτόταν η μισθοδοσία τους.

Οι οπλίτες των Ταγμάτων Ασφαλείας, ήταν αυτοί που κατετάγησαν για διαφορετικούς λόγους . Ο αρχικός πυρήνας προήλθε από «ιδεολόγους αντικομμουνιστές» που ήδη δρούσαν σε τοπικό επίπεδο.  Άλλοι κατετάγησαν για καθαρά βιοποριστικούς λόγους, που για ένα πιάτο φαΐ δεν δίσταζαν μπροστά σε τίποτα. Υπήρχαν και οι καιροσκόποι που αναζητούσαν και βρήκαν την ευκαιρία για εύκολο πλουτισμό και άλλοι που έτρεφαν αισθήματα μίσους για το ΕΑΜ επειδή είχαν διωχθεί αυτοί οι ίδιοι ή οι συγγενείς τους. Υπήρξαν, επίσης, περιπτώσεις καταδικασμένων που εξέτιαν ποινή φυλάκισης.  [5]

Τα προσωνύμια που τους ακολουθούσαν «Γερμανοτσολιάδες», επειδή έφεραν στολή ευζώνου, ή «Ράλληδες», γράφτηκαν με μελανά γράμματα στην συνείδηση του ελληνικού λαού.

 

ΤΑΓΜΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΑΓΡΙΝΙΟΥ

Τον πυρήνα του Τάγματος Ασφαλείας Αγρινίου αποτέλεσε ο 5ος Λόχος του 2ου Τάγματος Αθηνών, που είχε μετασταθμεύσει στην Πάτρα στις 23 Ιανουαρίου 1944. Ο 5ος Λόχος εγκαταστάθηκε στο Αγρίνιο στις 18 Φεβρουαρίου 1944. Όταν είχε μαθευτεί ότι πρόκειται να έρθει και να εγκατασταθεί το Τάγμα στο Αγρίνιο, ανατέθηκε στον Καλυβιώτη Πάνο Αναστασίου και στην ομάδα του να ανατινάξει το τραίνο που θα τους μετέφερε, πριν αυτό φτάσει στο Αγρίνιο. Το τμήμα των ανταρτών που είχε αναλάβει την επιχείρηση, έφτασε με καθυστέρηση στο σταθμό των Καλυβίων όπου θα γινόταν η ανατίναξη, αφού το τραίνο είχε περάσει λίγα λεπτά πριν. ‘Ετσι τελικά η ανατίναξη δεν πραγματοποιήθηκε.

Το Τάγμα που δημιουργήθηκε, αρχικά είχε δύναμη περίπου 200 ανδρών.

Διοικητής για δυόμιση μήνες ήταν ο Αγρινιώτης, αντισυνταγματάρχης πεζικού, Άγγελος Κέντρος. Στον Κέντρο είχε ανατεθεί η ευθύνη της συγκρότησης και της διοίκησης του Τάγματος. Μετά την παραίτηση (βάσει γερμανικών εγγράφων, αποπομπή) του Άγγελου Κέντρου, στις 7 Μαΐου 1944, διοικητής αναλαμβάνει ο ταγματάρχης Γεώργιος Τολιόπουλος.

Το απόγευμα της ημέρας που ο 5ος Λόχος έφτασε στο Αγρίνιο «….η πόλις έμοιαζε τεράστιο στρατόπεδο, σε κάθε γωνιά, σε κάθε δρόμο έβλεπε κανείς πολυβόλα, ταγκξ (sic), περιπόλους. Ελάχιστοι πολίτες κυκλοφορούσαν στους δρόμους. Εδώ, εν αντιθέσει προς την Πάτρα, ουδείς μας χειροκρότησε…..», αναφέρει ο λοχίας εύζωνας Βασίλειος Καραμαλής, ο οποίος ανήκε στη δύναμη του Λόχου. [7]

Στρατωνίσθηκαν αρχικά για λίγο στις αποθήκες του Αβραμίκου και σύντομα μεταφέρθηκαν στις καπναποθήκες Παναγόπουλου.Σε ένα ισόγειο απέναντι από τις καπναποθήκες εγκαταστάθηκαν τα γραφεία τους.

Το επόμενο πρωί ο Λόχος με την χωροφυλακή έκαναν το πρώτο τους μεγάλο «μπλόκο» στην πόλη και συνέλαβαν 2.500 άνδρες οι οποίοι μεταφέρθηκαν στις καπναποθήκες του Παναγόπουλου.

Κι αυτό ήταν μόνο η αρχή. Κατά την εννιάμηνη παραμονή του στην πόλη, ο λαός του Αγρινίου, θα βιώσει την τρομοκρατία και την αισχρή και βίαιη συμπεριφορά των ανδρών που επάνδρωσαν το συγκεκριμένο Τάγμα.

Τις επόμενες μέρες εξέδωσαν ανακοίνωση με καταληκτική ημερομηνία, για εθελούσια κατάταξη πολιτών στο υπό σύσταση Τάγμα Ασφαλείας. «….Η προθεσμία έληξε και κανείς από τους κατοίκους δεν εκδήλωσε «ενδιαφέρον». Μετά την άκαρπη προσπάθεια της εθελούσιας κατάταξης επιστρατεύτηκαν πολίτες για να συγκροτηθεί το Τάγμα….» [7] . Βέβαια ο Τολιόπουλος στην έκθεσή του αναφέρει ότι η συγκρότηση του Τάγματος «…επετεύχθη δια της εθελουσίας κατατάξεως των κατοίκων της πόλεως Αγρινίου και περιχώρων και δια της στρατολογίας εφέδρων, εκ των πλέον εθνικοφρόνων κατοίκων…». (Έκθεση Τολιόπουλου). ΔΕΙΤΕ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΛΙΟΠΟΥΛΟΥ ΕΔΩ.

Ο Θόδωρος Καλλίνος-Αμάρμπεης στο βιβλίο του «Η Απελευθέρωση του Αγρινίου» αναφέρει :    «…Το λόχο πλαισίωσαν εθελοντικά και ντόπιοι εθνοπροδότες της πόλης και της περιοχής του Αγρινίου, όπως οι: Λ…. Ξ…., Κ…. Σ… που ήταν διερμηνέας της Γκεστάπο, Μ…. Λ…., Γ…. Τ…., Θ…. Σ…., Δ… Μ… έφεδρος λοχαγός, Ν…. Μ…., Π…. Θ…., Κ…. Π…. που εκτέλεσε τρεις αγωνιστές από τις φυλακές της Αγίας Τριάδος στο Παναιτωλικό, Κ… Κ…, Θ… Β… , Ρ…. Κ…., Α…, Τ… Μ…., που έκανε τις χαριστικές βολές στα Καλύβια και άλλοι». [8]

Η αλήθεια είναι ότι υπήρξε και βίαιη στρατολόγηση ατόμων αλλά και εθελοντική κατάταξη από πολίτες της πόλης.

Η δύναμη του Τάγματος την ημέρα που η διοίκηση πέρασε από τον Κέντρο στον Τολιόπουλο αναφέρεται από τον αντισυνταγματάρχη Άγγελο Κέντρο στην «Έκθεση εξετάσεώς» του: «Την 7ην Μαΐου 1944 έφευγον από το Αγρίνιον διά Πάτρας, αφού υπηρέτησα εκεί μόνον 2 ½ μήνας και είχον συγκροτήσει το τάγμα με δύναμιν 760 ανδρών» [9]

Μέσα σε λίγες μέρες τοποθετήθηκε από τους Γερμανούς στο νεοσυσταθέν Τάγμα Ασφαλείας, ο ανθυπολοχαγός Μπάουμαν Άιντς, σαν «σύνδεσμος» της Γερμανικής Υπηρεσίας Ασφαλείας των Ες Ες με ομάδα υπαξιωματικών.

Στις 9 Μαρτίου 1944, στην εφημερίδα “Δυτική Ελλάς”, ανακοινώνεται από το Τάγμα Ασφαλείας:

Ανακοίνωσις του Τάγματος Ασφαλείας Αγρινίου.

«Ο παρά τω Τάγματι Ασφαλείας Αγρινίου αν/γός του Γερμανικού Στρατού κύριος Μπάουμαν Άιντς τυγχάνει ο σύνδεσμος του Ανωτέρω Διοικητού των Ταγμάτων Ασφαλείας Αντιστρατήγου κυρίου Σιμάνα παρά τω ημετέρω Τάγματι…..Γραφείον του κυρίου Μπάουμαν Άιντς είναι το αυτό με το του Δ/του του Τάγματος Αγρινίου.

Αγρίνιον τη 8/3/1944 [10]

 

 Στρατωνισμός του Τάγματος Ασφαλείας

• Το διοικητήριο των Ταγμάτων στεγάζονταν στο σπίτι του Κουμουνδούρου, στην οδό Δ. Μακρή 15 και γωνία με Καποδιστρίου (πίσω από το 4^ο Δημοτικό Σχολείο), με διοικητή τον ταγματάρχη Γιώργο Τολιόπουλο, υποδιοικητή τον Αριστείδη Αρσένη και άλλους 11 ταγματάρχες.
• Απέναντι από το σπίτι του Κουμουνδούρου, βρίσκονταν δύο μικρά σπιτάκια. Εκεί έμενε η προσωπική φρουρά του Τολιόπουλου.
• Οι Στρατώνες των Ταγμάτων στεγάζονταν στο τριώροφο οικοδόμημα των αποθηκών Αβραμίκου, στην οδό Παπακώστα και Παναγοπούλου.
• Για φυλακίσεις χρησιμοποίησαν τις καπναποθήκες του Παναγόπουλου καθώς και τις φυλακές της Αγίας Τριάδος και για γυναικείες φυλακές  το σπίτι του Γιάννη Μπαζώνη, στη γωνία Γρίβα 23 και Παναγοπούλου, απέναντι από τις καπναποθήκες του Παναγόπουλου.
• Το Τμήμα Μεταγωγών των Ταγμάτων στεγάζονταν στο σπίτι του γιατρού Πιτιά, στην πλατεία Καραπανέικα.

Δύναμη και κατανομή του Τάγματος Ασφαλείας

Το Τάγμα Ασφαλείας του Αγρινίου πλαισίωναν 50 Αξιωματικοί, διέθετε πέντε  Λόχους Τυφεκιοφόρων, έναν  Λόχο Πολυβόλων, και ένα  μηχανοκίνητο τμήμα, ενώ η συνολική του δύναμη σε άνδρες άγγιζε περίπου τους οκτακόσιους.

• Ο 1^ος  Λόχος με διοικητή τον Έφεδρο Υπολ/γό Ελευθέριο Μηλιάδη είχε τοποθετηθεί στο Β.Α. σημείο της πόλης.
• Ο 2^ος  Λόχος με διοικητή τον Έφεδρο Ανθυπ/γό Γρηγόρη Παπούτση είχε τοποθετηθεί στο Δοκίμι για την προστασία των χωριών Καλύβια, Αγγελοκάστρο, αλλά και Ζαπάντι από τις αντάρτικες επιδρομές.
• Ο 3^ος  Λόχος με διοικητή τον Λοχαγό Τσάπινα Γεώργιο είχε τοποθετηθεί Ανατολικά στον αμαξιτό δρόμο της Αβόρανης-Μεσολογγίου.
• Ο 5^ος  Λόχος, με διοικητή τον Έφεδρο Λοχαγό Κώστα Χασουράκη, τοποθετήθηκε έξω από τον συνοικισμό του Αγ. Κωνσταντίνου, για την επιτήρηση και υποστήριξη των οδών Ζαπαντίου-Αμφιλοχίας.
• Ο 6^ος  Λόχος με διοικητή τον Ταγματάρχη Σκεύη είχε τοποθετηθεί στο νεκροταφείο της πόλης για την επιτήρηση των οδών Καλυβίων-Ζαπαντίου.
• Στον λόχο των πολυβόλων ήταν επικεφαλής ο Ταγματάρχης Ματθαίος Σούρτος. Τα πολυβόλα είχαν κατανεμηθεί έτσι ώστε να υποστηρίζονται όλοι οι λόχοι. Ο βαρύς όλμος που διέθετε το Τάγμα, εγκαταστάθηκε στα Β.Α. υψώματα της πόλης με επικεφαλής τον Ανθ/στή Κων/νο Γεωργαντή.
•  Ένα απόσπασμα χωροφυλάκων της Διεύθυνσης Χωροφυλακής Αγρινίου τοποθετήθηκε ανατολικά ενώ άλλη δύναμη της χωροφυλακής απασχολούνταν στο εσωτερικό της πόλης.

Το Τάγμα ανέλαβε καθήκοντα «επιβολής της τάξης» και συμμετείχε σε πολλές επιχειρήσεις εναντίον του ΕΛΑΣ, είτε μόνο του, είτε από κοινού με τις γερμανικές κατοχικές δυνάμεις, οι οποίες σκοπό είχαν να περιορίσουν την δράση του ΕΛΑΣ και να διατηρήσουν υπό τον έλεγχό τους, τους σημαντικούς οδικούς άξονες της περιοχής. [11]

Στην εννιάμηνη δράση του, συμπεριλαμβάνονται τρομοκρατία του ντόπιου πληθυσμού, λεηλασίες, εμπρησμοί, συλλήψεις, φυλακίσεις, βασανιστήρια, ατιμώσεις, απαγχονισμοί, ατομικές και ομαδικές εκτελέσεις που άφησαν βαθύ το αποτύπωμά τους στη συλλογική μνήμη. Ο λαός του Αγρινίου βίωσε την κτηνώδη βία των ταγματασφαλιτών και πλήρωσε βαρύ τίμημα.

Μερικές από τις επιχειρήσεις του Τάγματος:

–Τον Μάρτιο του 1944 συμμετείχε σε μαζική προσαγωγή αρρένων και συλλήψεις.

–Ταγματασφαλίτες λήστεψαν 524  Εβραίους της Ηπείρου που μεταφέρθηκαν στο Αγρίνιο και παραδόθηκαν σ’ αυτούς από τις γερμανικές δυνάμεις.

–Εκτέλεσαν στην Μεγάλη Χώρα 11 μέλη εφοδιοπομπής, ύστερα από επιτυχημένη ενέδρα με τις γερμανικές δυνάμεις.

–Ταγματασφαλίτες ανέλαβαν την ευθύνη επιλογής και εκτέλεσης αριθμού κρατουμένων των φυλακών της Αγίας Τριάδας κατόπιν απόφασης των γερμανικών αρχών, ως αντίποινα της επίθεσης του ΕΛΑΣ σε αμαξοστοιχία στο χωριό Σταμνά, στις 9 Απριλίου 1944.  Επιπλέον, πίεσαν να αυξηθεί ο αριθμός των πατριωτών που θα εκτελούνταν σε 120 από 60 που πρότειναν οι κατακτητές.

–Βασάνισαν την Κατίνα Χατζάρα, την μοναδική γυναίκα ανάμεσα στους 120 που εκτελέστηκε στην Αγία Τριάδα.
–Ανέλαβαν τον απαγχονισμό των Πάνου Σούλου, Χρήστου Σαλάκου και Αβραάμ Αναστασιάδη, με τον υπεύθυνο Ταγματασφαλίτη δήμιο να βρίζει και να κλωτσά το σκαμνί του Σαλάκου επειδή τον αναγνώρισε.

–Βασάνισαν φρικτά την Ελένη Ανδρεοπούλου πριν την θανατώσουν.

–Η Αγγέλλω Στεργιάκη εκτελέστηκε από τον ίδιο τον διοικητή του Τάγματος, τον Γεώργιο Τολιόπουλο.

–Για την ομαδική εκτέλεση στο χωριό Καλύβια, ήταν οι Ταγματασφαλίτες που συνέταξαν τον κατάλογο με τα ονόματα των εκτελεσθέντων και πρωτοστάτησαν στον απαγχονισμό τεσσάρων: του Αντώνη Παπαϊωάννου (Καπετάν Δία), Αποστόλη Τσιαπούρη (καπετάν Βάκχου), Γιάννη Μαυρέλη, Πάνου Πάσχου, στην εκτέλεση άλλων 55 και, πριν φύγουν, έκαψαν το χωριό. Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος θανάτου του Αντώνη Παπαϊωάννου.  Στο τηλεγραφόξυλο που τον κρέμασαν, ένα καρφί κράτησε το πουκάμισό του και προς στιγμή φάνηκε να προδιαγράφεται η σωτηρία του. Ένας Ταγματασφαλίτης, όμως, το πρόσεξε την τελευταία στιγμή και κάλεσε πίσω το απόσπασμα των Γερμανών και συναδέλφων του -το οποίο είχε ήδη απομακρυνθεί από τον χώρο- για να τον αποτελειώσουν με τις ξιφολόγχες τους.

–Συμμετείχαν επίσης και σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των κατοχικών δυνάμεων εναντίον του ΕΛΑΣ, τόσο εντός του νομού, όσο και στην Ήπειρο. Στις 18 Μαρτίου ακολούθησαν τις γερμανικές δυνάμεις στην Κρυοπηγή Πρεβέζης και συνέλαβαν 28 κατοίκους, τους οποίους μετέφεραν στις φυλακές της Αγίας Τριάδας στο Αγρίνιο και εκτέλεσαν με τους υπόλοιπους την Μ. Παρασκευή του 1944.

–Στις 15 Ιουλίου, μετά την μάχη της Αμφιλοχίας στην οποία συμμετείχαν στο πλευρό των κατακτητών, πραγματοποίησαν με τις γερμανικές δυνάμεις εκκαθαριστική επιχείρηση στο Ξηρόμερο. Για τέσσερεις μέρες οι Ταγματασφαλίτες πλιατσικολογούσαν και έκαιγαν χωριά, βασάνιζαν, ατίμαζαν και εκτελούσαν κατοίκους.

–Τα ίδια έπραξαν και στον Άγιο Βλάση στις 7 Αυγούστου, στην περιοχή της Καμαρούλας στις 20 του μηνός.

–Δεν σεβάστηκαν ούτε την Μονή Προυσού, την οποία λεηλάτησαν σε ένα πέρασμά τους από κείνα τα μέρη.

–Ο ίδιος, ο Τολιόπουλος κατέστρωσε το σχέδιο δολοφονίας της Μαρίας Δημάδη και το εξετέλεσε παραμονές της αποχώρησης των Γερμανών.  Φοβόταν ότι η

Μ. Δημάδη γνώριζε πολλά για την προδοτική τους δράση και δεν ήθελε να υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία.  «Που θα πας, τον τάφο σου τον έχουμε έτοιμο» της είπαν κάποια στιγμή Ταγματασφαλίτες, βλέποντάς την στον δρόμο.  Και, πράγματι, στις 31 Αυγούστου 1944 έπεσε νεκρή από το εκτελεστικό απόσπασμα των Ταγματασφαλιτών, κατ’ εντολή του Τολιόπουλου.

–Τελευταία αποστολή του Τάγματος Ασφαλείας ήταν να αποτελέσει την οπισθοφυλακή των γερμανικών δυνάμεων κατά την αποχώρησή τους από το Αγρίνιο στις 10 Σεπτεμβρίου, οι οποίες φρόντισαν να το εφοδιάσουν με άφθονο πολεμικό υλικό.  Μάλιστα, έλαβε και τους επαίνους του διοικητή της 104ης Ορεινής Μεραρχίας Κυνηγών, Χάρτβιγκ φον Λούντβιγκερ (Hartwig von Ludwiger), για τις υπηρεσίες που προσέφερε και ήταν έτοιμο να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ, οι οποίες είχαν ήδη περικυκλώσει την πόλη. [11]

Διαβάστε πως περιγράφει ο Τολιόπουλος, στην έκθεσή του, με ακριβείς ημερομηνίες τις επιχειρήσεις των Ταγμάτων Ασφαλείας στην περιοχή μας ΕΔΩ

 

Ταγματάρχης πεζικού Τολιόπουλος (ή Τόλιας)  Γεώργιος.

 

Γεννήθηκε το 1896 στη Σπερχειάδα Λαμίας.

Στο Αλβανικό Μέτωπο υπηρέτησε στο 42ο Σύνταγμα Ευζώνων ως διοικητής λόχου. Σε ηλικία 18 ετών, ο Τολιόπουλος εντάχθηκε στο 5ο Σύνταγμα Ευζώνων και στο Εθνικό Κίνημα του Βενιζέλου. Στην Κατοχή και μέχρι το φθινόπωρο του 1943 ήταν απόστρατος σε «πολεμική διαθεσιμότητα», με τόπο μόνιμης κατοικίας το Περιστέρι Αττικής.

Περί τα τέλη Μαρτίου 1943 στάλθηκε από τον ΕΔΕΣ Αθηνών μαζί με τον ανθυπολοχαγό Βασίλειο Παππά στην κεντρική Ρούμελη με εντολή να οργανώσουν «δύναμιν εις Γκιώναν και Παρνασσόν» με επικεφαλής κάποιον Στέφανο Μπακόπουλο.

Ο Τολιόπουλος πριν ενταχθεί στον ΕΔΕΣ, ανήκε στο εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα Εθνική Ένωσις «Ελλάς» ή Τρία Έψιλον, όπως λεγόταν. Μία φασιστική και αντισημιτική οργάνωση.

Ήταν η εποχή που στην πρωτεύουσα τα υπό συγκρότηση Τάγματα Ασφαλείας αναζητούσαν εθελοντές με όσο πιο ακραίο αντικομμουνιστικό πάθος γινόταν. Και ο Τολιόπουλος, ως πρώην μέλος της ΕΕΕ, το διέθετε. Στα Τάγματα Ασφαλείας Αθηνών ο Τολιόπουλος έμεινε μέχρι τις 23 Ιανουαρίου 1944, όταν, με διαταγή του ΥΕΑ, ο λόχος του, (5ος), μεταστάθμευσε στην Πάτρα και στη συνέχεια στο Αγρίνιο (18 Φεβρουαρίου 1944).

Τη διοίκηση του Τάγματος Ασφαλείας Αγρινίου ο Τολιόπουλος την ανέλαβε περί τις αρχές Μαΐου 1944 από τον αντισυνταγματάρχη πεζ. Άγγελο Κέντρο. Τόσο κατά τη διάρκεια που ήταν διοικητής του 5ου Λόχου όσο και όταν ανέλαβε τη διοίκηση του Τάγματος Αγρινίου, δημιούργησε γύρω του μια «κλίκα» η οποία οργίαζε «αισχρά». Το εγκληματικό του έργο προκαλεί ακόμα και σήμερα αποτροπιασμό.

Μετά τον πόλεμο ο Τολιόπουλος έκανε καριέρα στον ελληνικό στρατό.  Μέχρι τις 30 Μαΐου 1948 υπάρχει συγκάλυψη των δραστηριοτήτων του από το ΓΕΣ. Η περίοδος από το 1939 ως το 1948 ο φάκελός του έμεινε για πάντα κενός. Από τις 30 Μαΐου 1948, μετά την προαγωγή του σε αντισυνταγματάρχη για ηρωικές πράξεις στο πεδίο της μάχης, το Γενικό Επιτελείο δεν θεώρησε πλέον απαραίτητο να συνεχίσει την απόκρυψη των δραστηριοτήτων του για την περίοδο 1939-1948  και ξαναρχίζουν οι εγγραφές στο μητρώο του. Έναν χρόνο αργότερα ακολούθησε η προαγωγή του σε συνταγματάρχη.

Ο Τολιόπουλος πέθανε στις 7 Φεβρουαρίου 1962 σε στρατιωτικό νοσοκομείο της Αθήνας.

Μέχρι το τέλος της ζωής τους συνέχιζε να διακηρύττει με καμάρι πως πολέμησε έναντι του κομμουνισμού. Η πολιτεία δεν τον τιμώρησε ποτέ, το όνομά του όμως έμεινε να στοιχειώνει την περιοχή ως παράδειγμα ενός από τους πλέον αιμοσταγείς συνεργάτες των Γερμανών.

 

Άγγελος  Κέντρου

 

Για τον Άγγελο Κέντρο δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία. Γεννήθηκε στο Αγρίνιο και ήταν το πέμπτο παιδί του ιατρού Κωνσταντίνου Κέντρου. Στον Άγγελο Κέντρο, αντισυνταγματάρχη πεζικού, είχε ανατεθεί η ευθύνη της συγκρότησης και της διοίκησης του Τάγματος Ασφαλείας Αγρινίου. Λέγεται ότι παραιτήθηκε από την διοίκηση του Τάγματος αντιδρώντας στην διαταγή εκτέλεσης των 120. Βάσει γερμανικών εγγράφων, με ημερομηνία 8 Μαΐου 1944, αποπέμθηκε από την θέση του με αιτιολογικό:   «…αυθαίρετη ενέργεια και έλλειψη πειθαρχίας κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων…».

Morgenmeldung vom 8.5.1944

Kdr. des Evz.Btl. Agrinion seines Postens enthoben. Grund: eigenmächtiges Vorgehen und Disziplinlosigkeit des Btl. bei Unternehmungen (Plünderungen).

Τα άλλα του αδέλφια ήταν ο Ιωάννης (Γιάγκος), Γεώργιος, Αγγελική (Λιλίκα) και Παναγιώτης.

Ο υπολοχαγός Ιωάννης, γεννημένος το 1883, και ο ανθυπολοχαγός Γεώργιος, γεννημένος το 1887, ακολούθησαν τον στρατιωτικό κλάδο. Και οι δύο έχασαν τη ζωή τους στους Βαλκανικούς Πολέμους. Ο Παναγιώτης Κέντρος έλαβε κι αυτός μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους και μετά την επιστροφή του στο Αγρίνιο, άνοιξε το πρώτο ζαχαροπλαστείο στην πόλη.

Η Αγγελική (Λιλίκα) Κέντρου τελειώνοντας την Ιατρική σχολή Αθηνών, το 1914, άσκησε την ιατρική για μερικά χρόνια στο Αγρίνιο. Κατά την εκστρατεία των Ελλήνων στη Μ. Ασία πρόσφερε ως εθελόντρια γιατρός τις υπηρεσίες της στο εκεί μέτωπο. Πέθανε στην Πάτρα αφού είχε προσβληθεί από μολυσματική ασθένεια.

 

Γίτσα Πανταζή-Ναστούλη

Φωτογραφία Κεφαλίδας: ‘Επαρση Γερμανικής Σημαίας στην Πλατεία Μπέλλου.

 

 

ΠΗΓΕΣ – ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

Γιάννης Πριόβολος, Εθνικιστική «αντίδραση» και Τάγματα Ασφαλείας – Εμφύλιος και αντικατοχικός πόλεμος 1943-1944, Εκδόσεις Πατάκη

[1] Βάσος Μαθιόπουλος, «Ο Δεκέμβριος του 1944. Σουηδικά, Ελβετικά και Συμμαχικά διπλωματικά ντοκουμέντα». Εκδόσεις Λιβάνη.

[2] «Ο Ιωάννης Δ. Ράλλης ομιλεί εκ του τάφου», Επιμέλεια Γεωργίου Ι. Ράλλη, Αθήναι 1947

[3] Hagen Fleischer, «Νέα στοιχεία για τη σχέση γερμανικών αρχών κατοχής και Ταγμάτων Ασφαλείας», Μνήμων 8 (1980-82), σ.Ι93.

[4] Π. Βόγλης, Φ. Τσίλαγα, I. Χανδρινός, Μ. Χαραλαμπίδης (επιμ.), «Η εποχή των ρήξεων. Η ελληνική κοινωνία στη δεκαετία του 1940», Επίκεντρο

[5] Τ.Κωστόπουλου «Η αυτολογοκριμένη Μνήμη. Τα τάγματα ασφαλείας και η μεταπολεμική Εθνικοφροσύνη», εκδόσεις Φιλίστωρ

[7]  (Από έγγραφο του Β. Καραμαλή, «Στα Τάγματα Ασφαλείας Ευζώνων για καινούργιες περιπέτειες»),  ΠΗΓΗ: Γιάννης Πριόβολος, Εθνικιστική «αντίδραση» και Τάγματα Ασφαλείας – Εμφύλιος και αντικατοχικός πόλεμος 1943-1944, Εκδόσεις Πατάκη

[8] Θόδωρου Καλλίνου-Αμάρμπεη, «Η απελευθέρωση του Αγρινίου». Τα ονόματα στο βιβλίο αναφέρονται κανονικά. Για ευνόητους λόγους έχω γράψει μόνο τα αρχικά. Αναφέρονται δε και άλλα ονόματα.

[9] Γιάννης Πριόβολος, Εθνικιστική «αντίδραση» και Τάγματα Ασφαλείας. Εμφύλιος και αντικατοχικός πόλεμος 1943-1944, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2018, σ. 137.

[10] Αγρίνιο: Δήμαρχοι και Δημαρχίες 1833-2007, Μεταξούλα Μανικάρου-Χρυσούλα Σπυρέλη, Εκδόσεις Το Δόντι, 2009

[11] Κωνσταντίνος Σαλταούρας, Γαλάτσι, Σεπτέμβριος 2015 www.kar.org.gr