Αγρίνιο…Βραχώρι…Προέλευση ονομασίας

Πρώτη η μυθολογία πλάθει την δική της διήγηση για την ονομασία της πόλεως του Αγρινίου.

• Ο τοπικός ήρωας Άγριος [1] που ήταν ένας από τους τρεις γιούς του Πορθάωνα, απόγονου του Αιτωλού, βασιλιά των Πλευρωνίων και Καλυδωνίων έδωσε τον όνομά του στην πόλη. Πρόκειται για μια προσέγγιση που προσυπογράφει ο φιλολόγος και συγγραφέας Κώστας Τριανταφυλλίδης με τα εξής λόγια:

«Το τοπωνύμιο Αγρίνιο δεν αποκλείεται να βγαίνει από το όνομα του ήρωα Άγριος > Αγρίιον > Αγρίνιον, όπου το -ν- παρεμβάλλεται ως ευφωνικόν».

• Μια άλλη γνώμη αποδίδει την ονομασία της πόλεως στον Άγριο Απόλλωνα [1], τον πολιούχο θεό της. Οι Αιτωλοί κάτοικοι είχαν ανάγκη την προστασία του για να αντιμετωπίσουν τους Ακαρνάνες με τους οποίους βρίσκονταν σε διαρκή διαμάχη, άλλοτε για το θέμα των συνόρων, λόγω της αλλαγής της κοίτης του ποταμού Αχελώου, και άλλοτε για να προστατεύσουν τα περίφημα άλογα τους από τους άρπαγες Ακαρνάνες.
• Μια τρίτη άποψη υποστηρίζει ότι ιδρυτές και πρώτοι οικιστές της πόλης του Αγρινίου ήταν οι Αγραίοι, ένα από τα αιτωλικά φύλα που αποτελούσαν το έθνος των Αιτωλών. Πρόκειται για λαό φιλοπόλεμο, ο οποίος σε ειρηνική περίοδο είχε ως απασχόλησή του το κυνήγι. Στις αρχαίες πηγές αναφέρονται και ως Αγριάνες και Αγραείς και Άγριοι, δηλαδή πιστοί του Αγρίου Απόλλωνα.
• O διδάκτωρ αρχαιολόγος Γιάννης Νεραντζής δίνει μια πρωτοπόρα ερμηνεία στην ονομασία της πόλεως του Αγρινίου συσχετίζοντας αυτήν με τον θεό Αγριώνιο ή Άγριον Διόνυσο και την γιορτή Αγριώνια ή Αγράνια και όχι με τον Άγριο Απόλλωνα ή τον μυθολογικό Άγριο. Αποσπούμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο του με τίτλο: «Προϊστορικές φυλετικές λατρείες Αιτωλών και Αγραίων».

«Στον Ορφικό Ύμνο προς τον Διόνυσο το επίθετο ‘‘Άγριος’’ είναι κυρίως προσωνύμιον  του Διονύσου, συνδυασμένο μάλιστα με το επίθετο ‘‘κισσόβρυον’’, αποτελεί λέξη-κλειδί στην προτεινόμενη από εμάς ετυμολογική σχέση του τοπωνυμίου Αγρίνιον με τον θεό Αγριώνιο-Διόνυσο, ή Άγριον Διόνυσο, ή Διόνυσο-Κισσό και όχι με τον Άγριον Απόλλωνα…Μάλιστα δε, με αυτό ακριβώς το επίθετο, δηλαδή ως Άγριος-Διόνυσος, ο θεός συνδέεται άμεσα με τη γιορτή Αγριώνια, ομόριζη πιθανότατα λέξη με το τοπωνύμιο Αγριώνιον>Αγρίνιον…Τα Αγριώνια ή Αγριάνια>Αγράνια πρόκειται για μιμητική χορευτική ιερουργία, κατά την οποία μια ομάδα ανδρών ή γυναικών τελούν μυστικές τελετές, σε κατάσταση ένθεης μανίας, τρώγοντας φύλλα κισσού ή δάφνης (φυτά τοξικά, που όποιος τα τρώει υπόκειται σε ψευδαισθήσεις). Επικεφαλής τους είναι ένας ιερέας που ενσαρκώνει τον θεό. Σε κατάσταση παράκρουσης ένας τους σκοτώνεται από τους άλλους και ο θάνατος του σημαίνει πως ο θεός που τον κατέχει πεθαίνει και ξαναγεννιέται.»

Το 314 π.Χ. οι πηγές αναφέρουν ότι το αρχαίο Αγρίνιο καταστράφηκε από τον Κάσσανδρο της Μακεδονίας και έπεσε στην αφάνεια για πολλούς αιώνες ώσπου ξαναεμφανίζεται την εποχή της Τουρκοκρατίας με το όνομα “Βραχώρι” (Imbrahoar).

Το 1836 το Βραχώρι μετονομάζεται σε «Αγρίνιο».

 

Αγρίνιο ή Βραχώρι;

Γνωστό το ποίημα του Κ. Παλαμά, που δημοσιεύτηκε στην εβδομαδιαία εφημερίδα του Αγρινίου, το «Θάρρος», την 1η Ιανουαρίου 1927.

Ο ποιητής προκρίνει το «αρματωλικό» όνομα της πόλεως:

«Χαρά, τρισύλλαβο όνομα λαμπόηχο, το Βραχώρι!

κ’ εσύ λαμπρή, της Ρούμελης χαρά, δουλεύτρα κόρη,

κι αν άλλο πήρες όνομα θαμμένο στα βιβλία, 

μ’ αρέσει τ’ αρματωλικό όνομά σου

με τούτο και ολοζώντανη, τη βλέπει η φαντασία  τη ζωγραφιά σου»

Την ίδια προτίμηση έχει και ο Δ. Βικέλας σε κείμενό του  κατά την περιήγησή του «Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν», τον Απρίλιο του 1884:

«Γράφω Αγρίνιον, αφού το εθέσπισαν ούτω, αλλά το γράφω υπό διαμαρτύρησιν. Προκρίνω το όνομα Βραχώρι, υπό το οποίον η πόλις αύτη είναι εισέτι γνωστή καθ’ όλην την Ελλάδα τούτο είναι η της κοινής και καθημερινής χρήσεως, το άλλο η εορτάσιμος ούτως ειπείν ονομασία, η δια τας Κυριακάς».

Και παρακάτω εξηγεί την αλλαγή του ονόματος:

«Χάρις εις την σχολαστικότητα ήτις επεκράτησε κατά τον σχηματισμόν του Ελληνικού βασιλείου, πολλαί ονομασίαι μετεβλήθησαν τοιουτοτρόπως. Ηθέλησαν να αναστήσωσι την αρχαίαν Ελλάδα δίδοντες εις τας πόλεις και τα χωρία μας τα αρχαία ονόματά των, όπου αι νέαι ονομασία τα αντικατέστησαν. Ελησμόνησαν, όμως, ότι την αρχαίαν ιστορίαν διεδέχθη νεωτέρα ιστορία, ήτις αφήκε κι αυτή τα ίχνη της εις την πατρίδα μας, ίχνη άτινα δεν έχομεν το δικαίωμα ν’ αποσβέσωμεν. Ηδυνάμεθα δε να σεβασθώμεν τα δια μακράς παραδόσεως καθιερωθέντα νέα ονόματα, χωρίς δια τούτο να φανώμεν ασεβείς προς τους ενδόξους προγόνους μας. Απ’ εναντίας αδικούμεν την κλασσικήν αρχαιότητα όσω και την νεωτέραν ιστορίαν δια της συγχύσεως την οποίαν επιφέρουν ενίοτε τοιούτοι αναχρονισμοί και τοιαύται αναβαπτίσεις».

 

Βραχώρι

Από πού προήλθε η ονομασία «Βραχώρι»

Για την ονομασία «Βραχώρι», έχουν υποστηριχτεί κατά καιρούς, διάφορες εκδοχές. Για πολλά , βέβαια, τοπωνύμια που έχουν υποστεί παραφθορές, δεν μπορεί κανείς να είναι απόλυτα σίγουρος για την προέλευσή τους.

• Εβραιοχώριον

Στο χώρο της Αιτωλίας είχαμε Εβραίους από την Ρωμαϊκή ακόμη εποχή και υπήρχε μικρή κοινότητα στην μεσαιωνική πόλη Αχελώο, στα μέσα του 12ου αιώνα, όπως αναφέρει ο Ισπανοεβραίος περιηγητής Βενιαμίν Τουδέλας στο οδοιπορικό του.

«Εκείθεν (δηλ. εκ Λάρτας=Άρτας), χρειάζεται κανείς δύο ημέρας μέχρι του Αφίλου, (πρόκειται αναμφίβολα για την πόλη του Αχελώου) , φρούριον εις το οποίον ευρίσκονται περίπου τριάκοντα Ιουδαίοι, έχοντες επί κεφαλής των τον ραββίνον Σαββατάι».

Εβραϊκό χωριό δεν είχαμε ποτέ όχι μόνο στην Αιτωλία, αλλά σ’ ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο. Ακόμα κι αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, η αρχική ονομασία δεν θα ήταν το λόγιο πλάσμα Εβραιοχώριον, αλλά Ουβριοχώρ’, κατά το γλωσσικό ιδίωμα της περιοχής, που με όποιες παραφθορές δεν διαμορφώνεται σε Βραχώρ’.

• Ραχοχώρι

Αυτή η άποψη θέλει την ονομασία Βραχώρι να προέρχεται από το «Ραχοχώρι», αφού οι πρώτοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν αρχικά στις πλαγιές των παρακείμενων βουνών και συγκεκριμένα στην περιοχή του σημερινού παλιού Αγίου Χριστοφόρου.

• Βραχοχώριον

Η εκδοχή αυτή αυτοαναιρείται για δύο λόγους. Πρώτο γιατί δεν έχουμε βραχώδη τόπο και δεύτερο, γιατί πρόκειται για λόγιο πλάσμα.

• Βλαχοχώρι

Κατά τον Μένο Φιλήντα αυτή θα πρέπει να είναι η αρχική ονομασία, η οποία σύμφωνα με τον νόμο της απλολογίας απέβαλε την πρώτη από τις δύο όμοιες μεσαίες συλλαβές, έτρεψε το λ στο ρ (όπως Βούλγαρος – Βούργαρος ) και κατέληξε Βραχώρι.

Οι υποστηρικτές αυτής της εκδοχής θεωρούν ως δεδομένο, ότι η περιοχή ήταν κατοικημένη από Βλάχους πριν την εγκατάσταση των Τούρκων.

«…λέγεται Βραχώρι, διότι πρότερον κατώκουν Βλάχοι και πτωχοί άνθρωποι…» ( Δ. Πύρρου, Γεωγραφία Μεθοδική, Ναύπλιο 1834, σελίδα 211).

«…οι παρεφθαρμένοι τουρκικοί τύποι Αμπουλαχόρ και Λαχόρ νομίζομεν ότι συνηγορούν υπέρ της ετυμολογίας εκ του Βλαχοχώρι…”

Πραγματικά η εκδοχή έχει λογικά επιχειρήματα, αλλά ας μας επιτραπεί να παρατηρήσουμε, ότι οι Βλάχοι έστηναν τα κονάκια τους (βλαχοκάλυβες) κατά πατριές (τσελιγκάτα), στους τόπους όπου παραχείμαζαν, κι αυτές οι ¨κατούνες» δεν ήταν σε καμμία περίπτωση χωριά.

Ο τύπος Αμπουλαχόρ δεν νομίζουμε ότι έχει κάποια σχέση. Είναι αραβοτουρκικός ή αραβοπερσικός. Όσο για τον τύπο Λαχόρ, αναφέρεται μόνο στο οδοιπορικό του Τσελεμπή.

Σ’ αυτές τις τέσσερις εκδοχές, που νομίζουμε, ότι εύκολα αναιρούνται, ας μας επιτραπεί να παρουσιάσουμε δύο νέες εκδοχές από τις οποίες η δεύτερη πιστεύουμε ότι δίνει την οριστική λύση στο πρόβλημα της προέλευσης της ονομασίας της πόλης.

• Βρακοχώρι

Vurachacori

• Απαντάται καταγραμμένο σε χαλκογραφία τού Giuseppe Longhi,Μπολόνια  του 1684.
• Με το ίδιο ακριβώς τοπωνύμιο, Vurachacori, καταγράφεται και στην χαλκογραφία «cartografia a stampa», του Vincenzo Coronelli, που σχεδιάσθηκε στην πενταετία 1685-1690, με τίτλο: «Dragomestre,ae altri Luoghi dell’ Acarnania».

 

 

• Επίσης σε δύο αναφορές Ενετών αξιωματούχων απαντάται η ονομασία Βρακοχώρι, από την οποία με ελάχιστη παραφθορά έχουμε τον τύπο Βραχώρι.

Α) Ο προβλεπτής Αγ. Μαύρας Πιέτρο Μπέμπο σε έγγραφό του προς τον Δόγη της Βενετίας που στάλθηκε στις 26-5-1689: «…μόλις ετελείωσαν αι εκλογαί των δημογερόντων Ξηρομέρου, Βάλτου, Αγγελοκάστρου…εξεστράτευσεν ο Γκιαούρ πασάς ονόματι Μπέη Λιμπεράκη…μετέβη εις το Βρακοχώρι και έστειλεν  απειλητικά γράμματα εις όλας τας κοινότητας του Ξηρομέρου…»( Κ.Δ. Μέρτζιος, Ειδήσεις περί Στερεάς Ελλάδος εκ Βενετίας, τόμος Β΄)

Β) Ο Γενικός στρατιωτικός διοικητής του Μορέως Ιάκωβος ντε Μόστο σε έγγραφό του που στάλθηκε από Πάτρα στις 14 Γενάρη του 1702, προς τον Δόγη της Βενετίας: «…εσημειώθησαν μερικά κρούσματα πανώλους και, ότι το χωρίον Βρακοχώρι, απέχον δύο-τρία μίλλια από το Σαπάντι, παραμένει άθικτον…»

Στον τύπο Βρακοχώρι με την απλοποίηση φτάνουμε αμέσως στον τελικό τύπο Βραχώρι.

Και ήταν πραγματικά βρακοχώρι ο οικισμός, αφού κατοικούνταν αποκλειστικά από βρακοφόρους. Όλοι, άντρες και γυναίκες, φορούσαν τη γνωστή βράκα, την μπουραζάνα. Είναι μία εκδοχή πολύ αληθοφανής και οπωσδήποτε επικρατέστερη απ’ όλες τις προηγούμενες. Αλλά μπορεί να παρατηρήσει κάποιος, αντιλέγοντας: Δέχτηκαν οι Τούρκοι αυτή την σκωπτική, θα λέγαμε ονομασία, δοσμένη από Χριστιανούς στον οικισμό τους;

Και…

• Ιμπραχόρ

Imrahoar

• Απαντάται σε χάρτη με  χρονολογία 1660.
• Επίσης λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι ως το 1730 ο πληθυσμός της πόλης ήταν κατά το μεγαλύτερο μέρος του τουρκικός , λίγος εβραϊκός και στη συνέχεια, εξ αιτίας των αλλαγών του συστήματος γαιοκτησίας, συγκεντρώθηκε ένα σημαντικό ποσοστό ελληνικού πληθυσμού,  ηχητικά η λέξη αυτή, Imrahoar, δείχνει να έχει συνάφεια µε τις τουρκικές λέξεις:

 «emir ahur» κοινώς «buyuk imrahor» (= µέγας σταυλάρχης [τίτλος, αξίωµα]),

«mirahur» (σταύλος, υπεύθυνος σταύλων, σταυλάρχης),

«mirahor» (σταύλος, υπεύθυνος σταύλων, σταυλάρχης), και

«Silah-sor» κοινώς «salahor»/σαλαχόρ (τιµητικός τίτλος της Σουλτανικής Αυλής: Ίππαρχος, σωµατοφύλακας του σουλτάνου).

Ως εκ τούτου, η λέξη Imrahoar παραπέµπει, εννοιολογικά και σηµασιολογικά, σε τοπωνύμιο που δηλώνει τοποθεσία όπου κατοικούν υψηλόβαθµοι τιτλούχοι Τούρκοι, και δη µε τους τίτλους «Μέγας Σταυλάρχης» και «Ίππαρχος».

Έτσι το τοπωνύμιο αυτό, με ελάχιστη παραφθορά έφτασε στον τύπο Βραχόρ, που, εξελληνισμένο, έγινε Βραχώριον, Βραχώρι.

Την εκδοχή αυτή θεμελιώνει, ο χάρτης του Barnard Randolf,  που τυπώθηκε το 1560 και φέρει τον τίτλο «Greece with part of Anatolia».

(Μπορείτε να δείτε τον χάρτη σε μεγάλη ανάλυση ΕΔΩ: https://www.digitalcommonwealth.org/search/commonwealth:cj82kq34p

Σ’ αυτό τον χάρτη λοιπόν, σημειώνεται κοντά στην αριστερή όχθη του Αχελώου, η πολίχνη με το όνομα Imrahoar, όπως και το Ζαπάντι με τον τύπο Zapanta.

Την εποχή που χαρτογραφήθηκε η περιοχή, ο οικισμός αριθμούσε λίγων δεκαετιών ζωή και το όνομα δεν είχε παραφθαρεί. Ο τύπος λοιπόν που απαντούμε στον χάρτη αντιπροσωπεύει την αρχική ονομασία του οικισμού.

 

 

ΠΗΓΕΣ:

•  Ιωάννης Γ. Νεραντζής «- Βραχώρι – Vrahor – Vvracori – Vracori – – Vvricori – Vurachacori – Vlahor – Lahor – – Lahoz – Imrahoar – Viacouij – Βρακοχώρι – Wrachori – Vrachori – Αγρίνιον : η περιπέτεια τής ονοµατοδοσίας µιάς πόλεως, στόν µεσαίωνα» που δηµοσιεύτηκε στο περιοδικό, ΤΑ ΑΙΤΩΛΙΚΑ (Ιαν.-Ιούν. 2012)
• Γεράσιμος Παπατρέχας «Ιστορία του Αγρινίου»)
• Εργασία του Μουσικού Σχολείου Αγρινίου όπου εργάστηκαν οι μαθητές του τμήματος Α3 Γυμνασίου (σχολικό έτος 2008-2009):  Κοσμάς Μακρυγιάννης, Αργυρώ Μπάδα,  Σταυρούλα Μπέσσα, Δημήτρης Νικολαϊδης, Σοφία Ντάλα, Ιωάννα Παληγεώργου, Χροστόφορος Παπαδήμας, Χαράλαμπος Παπαθανασίου, Γεράσιμος Παπακωστόπουλος
  Επιμέλεια κειμένων: Μεταξούλα Μανικάρου, Φιλόλογος / Δρ. Φιλολογίας
• Άρθρο : «Ονομασία Βραχώρι» του Αθανασιάδη Νόβα-Νεολόγος 1/8/1939
• Αιτωλοακαρνανική και Ευρυτανική Εγκυκλοπαίδεια
• «Αγρίνιον» υπό Θ.Χαβέλλα-1889
•  «Αγρίνιο», Θ. Θωμόπουλου
• Δ. Βικέλας : «Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν
• Βενιαμίν εκ Τουδέλης, Το Βιβλίο των Ταξειδίων Στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική